كرده است كه بخلق خود نعمت ببخشد. و بقولى يعنى بمردم پاداش بدهد.

برخى گويند: منظور اين است كه او بر خود لازم كرده است كه مردم را مهلت دهد تا در صدد تدارك گذشته بر آمده، از گناهان خود توبه كنند.

كلبى گويد: منظور اين است كه خداوند بر خويشتن لازم كرده است كه امت محمّد را مثل امتهاى ديگر در برابر گناهان دچار عذاب نكند و آنها را بكيفر تكذيب گرفتار نسازد، بلكه تا روز قيامت مهلت دهد.

(لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ): آرى رحمت او نسبت به شما مردم اين است كه تا روز قيامت به شما مهلت مى‌دهد، آن گاه شما را جمع و به اعمال شما رسيدگى ميكند. اين جمله، همانطورى كه گفته‌ايم، «الرحمه» را تفسير ميكند. مقصود اين است كه گنهكار از اين مهلت، استفاده كند و نادم و تائب شود.

برخى گويند: اين جمله، خطاب بمنكرين قيامت است. يعنى: ميان شما و روز قيامت كه منكر آن هستيد، جمع خواهيم كرد و در آن روز تمام نسلها بيك جا مى‌آوريم.

(لا رَيْبَ فِيهِ‌): روز قيامت، همان روزى است كه: در باره آن ترديدى نيست.

ممكن است گفته شود: چگونه مشركين را از روز قيامت مى‌ترساند، حال آنكه آنها منكر قيامت هستند و كسى كه منكر چيزى هست، از آن نمى‌ترسد؟

پاسخ اين است كه: در حقيقت خداوند ميخواهد آنها را الزام كند كه قيامت حتمى است. وانگهى اين مطلب بدنبال دليل قيامت ذكر شده و صحيح است.

ديگر اينكه: در اينجا بطور مطلق، از قيامت نفى شك و ترديد شده است، در حالى كه مردم كافر در باره آن شك و ترديد دارند. لكن بايد توجه داشت كه حق، حق است، خواه كسى در باره آن ترديدى داشته باشد يا نه. از طرف ديگر، دلايل طورى بيان شده‌اند كه جايى براى شك و ترديد باقى نميگذارند، زيرا نعمتهاى دنيا هم براى نيكوكاران است هم براى بدكاران، بنا بر اين بايد جاى ديگرى باشد كه ميان بدكاران و نيكوكاران فرق گذاشته شود. دليل ديگر اين است كه: تكليفات الهى پاداش لازم دارند. از آنجا كه دادن پاداش در اين جهان ممكن نيست، زيرا پاداش بايد خالى از