خلود در جهنم و معاصى كبيره‌

برخى به اين آيه استدلال كرده‌اند به اينكه: شخصى كه مرتكب گناه كبيره شود، ناگزير در جهنم، مخلد خواهد بود. گوييم: ترديدى نيست كه شخصى كه هيچ ثوابى ندارد- يعنى كافر- و كسى كه مؤمنى را در حالى كه خونش را حلال مى‌شمارد يا بخاطر ايمانش، بكشد در جهنم مخلد خواهد بود زيرا صفت آنهايى كه براى ابد در جهنم هستند، همين است و مؤيد آن روايتى است كه در باره سبب نزول آيه، ذكر شد و همچنين گفتار ائمه (ع) نيز مطلب را تاييد مى‌كند. سپس ما موافقت كرده‌ايم بر اينكه آيه مخصوص كسى است كه توبه نكند و تائب از عموم آيه خارج است. اما روايتى كه از ابن عباس نقل شده و ابن مسعود و زيد بن ثابت نيز همان عقيده‌اند كه «براى قاتل مؤمن، توبه نيست، مگر اينكه او را در حال شرك بكشد سپس اسلام آورد و توبه كند» بهتر اين است كه سخن ايشان را حمل كنيم بر اينكه نظرشان سختگيرى در باره قتل بوده است. چنان كه از سفيان ثورى روايت شده است كه از توبه قاتل سؤال شد، گفت: هر گاه از اهل علم سؤال كنند، مى‌گويند: توبه ندارد. لكن هر گاه كسى مبتلا به قتل مؤمن شد، به او مى‌گويند: توبه كن. واحدى از ابن عباس نقل مى‌كند كه مردى از او پرسيد: آيا قاتل مؤمن، توبه دارد؟ گفت: نه، ديگرى از او سؤال كرد: قاتل مؤمن توبه دارد؟ گفت آرى. علت اين اختلاف را از او پرسيدند.

گفت: اولى مرتكب قتل نشده بود، لذا به او گفتم: توبه ندارد و دومى مرتكب قتل شده بود، لذا باو گفتم: توبه دارد تا اولى مرتكب قتل نشود و دومى بهلاكت نيفتد.

اينكه برخى از اصحاب ما گفته‌اند: قاتل مؤمن، توفيق توبه نمى‌يابد، با گفته ما منافاتى ندارد، زيرا اين قول اگر صحيح باشد، معناى آن اين است كه قاتل توبه نمى‌كند. اما اگر توبه كند، توبه او قبول خواهد شد و چون آيه را مى‌توان بوسيله توبه تخصيص داد، جايز است كه بوسيله تفضل و عفو الهى نيز تخصيص يابد. واحدى روايت كرده است كه: عمر بن عبيد پيش ابو عمرو بن علا آمد و گفت: اى ابو عمرو، آيا خداوند خلف وعده مى‌كند؟ گفت: نه. سپس گفت: آيا خداوند نسبت بوعيد