مى‌فرمايد:(فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ‌)[1]() (چون از حق روى گردانيدند خدا هم دلهاى آنان را (از توجه بحق) برگردانيد).

2- تكليفهاى سخت و مشكلى بما تحميل منما كه دلهاى ما پس از هدايت، منحرف گردد مانند آيه كريمه:(فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا)[2] (وقتى كه جهاد براى آنها لازم شد (به آن پشت كردند).

بنا بر اين اگر خداوند تكليف سخت نمايد، در اثر آن، اين چنين انحرافى پيش مى‌آيد و نسبت منحرف كردن بخداوند داده مى‌شود مثل اين كه مى‌فرمايد:

(وَ أَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ)[3] (كسانى كه در دلهايشان بيمارى است پليدى بر پليدى آنها افزود) و نيز مى‌فرمايد:(فَلَمْ يَزِدْهُمْ دُعائِي إِلَّا فِراراً)[4] (حضرت نوح عرض مى‌كند خدايا) دعوت من در آنها جز فرار و دورى نيفزود.

3- ابو على جبائى مى‌گويد: منظور اين است كه «خدايا دلهاى ما را از پاداش و رحمت خويش تنگ مگردان و اين معنا همان است كه خداوند در مورد شرح صدر و توسعه آن ميفرمايد: «من يشرح صدره للاسلام»[5] (هر كه را خدا بخواهد هدايت كند سينه او را براى اسلام آوردن بگشايد) و در مقابل آن تنگى و سختى آن است كه خداوند كفار را با آن دو، عقوبت كرده و كيفر مى‌دهد و از اين قبيل است تطهير و پاك كردن دل كه خداوند نسبت به دلهاى مؤمنين انجام ميدهد و از كفار منع مى‌كند چنان كه مى- فرمايد:(أُولئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ)[6] (آنها (كفار) كسانى هستند كه خدا نخواسته است كه دلهاى آنان را پاك گرداند) و نيز از همين باب است نوشتن و راسخ كردن ايمان در دل مؤمنين چنان كه ميفرمايد:(أُولئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمانَ)[7] (آنها (مؤمنين) كسانى‌اند كه خداوند ايمان را در دلهاى آنها قرار داده است) و در مقابل اين نوشتن و راسخ بودن ايمان در دل‌

[1]- آيه 4 از سوره صف

[2]- آيه 246 از سوره بقره

[3] آيه 125 از سوره توبه

[4]- آيه 6 از سوره نوح

[5]- آيه 125 از انعام

[6]- آيه 41 از سوره مائده

[7]- آيه 22 از سوره مجادله