آنست از ترسى كه تحريك كننده نفس است به بزرگ شمردن.

((وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّى)) يعنى روشن و ظاهر شد از ميان تاريكى، و در اين آيه است بزرگترين نعمتها زيرا اگر تمام روزگار تاريك و شب باشد هر آينه مخلوق را ممكن نباشد كه اسباب و وسايل زندگى خود را طلب كنند و اگر تمام روزگار هم نور و روشنايى باشد بسكون و راحتى هم منتفع و بهره‌مند نشوند، و براى همين خداوند سبحان تكرار فرمود ذكر شب و روز ليل و نهار را در اين دو سوره براى بزرگى قدر آنها در باب دلالت بر موارد حكمت و مصلحت حق تعالى.

((وَ ما خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنْثى‌)) حسن و كلبى گويند: يعنى قسم به آن كسى كه ايجاد كرد و آفريد نر و ماده را، و بنا بر اين ما بمعناى من است و بگفته مقاتل يعنى آفريدن مرد و زن.

مقاتل و كلبى گويند: ذكر و انثى آدم و حوّاء 8ند، و بگفته بعضى اراده نموده هر نر و ماده از انسان و غير آن را.

((إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى)) ابن عبّاس گويد: اين جواب قسم است و مقصود اين است كه اعمال شما هر آينه مختلف ميباشد، پس عملى براى بهشت است و عملى براى جهنّم.

و بعضى گفته‌اند: كه سعى و كوشش شما هر آينه پراكنده است پس كوشش كننده است در آزادى خودش از آتش و سعى كننده‌اى است در هلاكت خود و ساعى هست براى دنيا و كوشايى هست براى آخرت.

واحدى باسناد متّصل و مرفوع خود از عكرمه از ابن عبّاس روايت كرده كه مردى درخت خرمايى داشت در خانه مرد فقير عيالمندى و مرد