تقليد كوركورانه برگشتند. و در اين مطلب اشاره به بطلان تقليد است (در اصول دين) و وجوب پيروى از دليل‌[1]( وَ أَنَّهُ كانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِ‌) و اينكه بودند مردانى از آدميان كه پناه ميبردند بمردانى جنّيان. حسن و مجاهد و قتاده گويند. يعنى پناه برده و خود را در پناه آنها قرار ميدادند و بودند مردانى از عرب كه هر گاه در مسافرتشان ببيابانى در شب منزل ميكردند ميگفتند اعوذ بعزيز هذا الوادى من شرّ سفهاء قومه.

پناه ميبرم به بزرگ اين صحرا از شرّ نادانهاى قومش. و اين بر حسب اعتقاد آنها بود كه اگر چنين كنند جنّ آنها را حفظ ميكند.

مقاتل گويد: اوّل كسى كه بجنّ پناه برد قومى از يمن بودند سپس بنو حنيفه پناه بردند آن گاه در ميان عرب شيوع پيدا كرد.

بلخى گويد: يعنى مردانى از آدميان بودند كه پناه بمردانى، از ترس جنّ و اذيّت آنها ميبردند. گويد: رجال نيست مگر در آدميان و مردم.

و اوّلى‌ها گويند در جنّيان هم مردان هستند مانند آنچه در آدميان و مردمان است.

(فَزادُوهُمْ رَهَقاً) ابن عبّاس و قتاده گويند: يعنى افزود جنّ انس را گناهى بر گناهشان از كفر و معصيت كه بر آن بودند.

مجاهد گويد: يعنى طغيان و سركشى و بگفته ربيع و ابن زيد ترس و

[1] ابو على توضيح نداد كدام تقليد باطل است. ميگويم البتّه نظر آن بزرگوار تقليد در اصول دين و عقايد است نه در فروع. بديهى است كه تقليد در فروع احكام و مسائل دين از مجتهد جامع الشّرائط بر عامى واجب و لازم است و الّا عمل او باطل و مؤاخذه خواهد شد.( مترجم)