زبان از نزديك تبليغ ميكند، و بسبب قلم احكام دين حفظ شده و بوسيله آن امور عالميان مستقيم ميشود و البتّه گفته‌اند كه بيان دو بيان است بيان زبان و بيان قلم، بيان زبان را چند سالى تدريس ميشود، و بيان قلمها را مادامى كه روزگار باقيست جاودانست.

و بعضى گفته‌اند: كه قوام و اساس امور دين و دنيا بدو چيز است قلم و شمشير زير قلم است و بعضى از شعراء آن را بنظم آورده و نيكو گفته است:

البتّه خدمت ميكند قلم را شمشيرى كه براى او گردنها خاضع و سر بزير و امّت‌ها از بيم او تسليم و مطيع خواهند شد.

پس مرگ همواره است و مرگى كه چيزى بر او غالب نميشود پيروز ميگردد آنچه از قلم جارى شود.

خدا براى قلم از روزى كه تراشيده شد چنين حكم فرمود كه شمشير براى آن بنده خدمتكار باشد.

(وَ ما يَسْطُرُونَ‌) يعنى: و آنچه فرشتگان مينويسند از آنچه بايشان وحى ميشود و آنچه از اعمال بنى آدم مينويسند پس قسم بقلم و آنچه نوشته ميشود بسبب آن.

و بعضى گفته‌اند: ما مصدريه است و تقديرش اينست و قلم و نوشتن ايشان، پس قسم بكتابت است و بنا بر قول اوّل قسم بنوشته است.

(ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ‌) آن جواب قسم است و معنايش اين‌