كنى عطف شده است بدو عامل، يكى از آن دو عامل حرف جرّى است كه در «و فى خلقكم، و ما يبث من دابة» وجود دارد، و عامل ديگر «انّ» است اگر آيات را منصوب بخوانيم، و اگر آيات را مرفوع بخوانيم عاملى كه بر آن عطف شده است يا ابتدائيت است يا ظرف.

و دليل كسى كه آيات را بنصب خوانده آنست كه آيات را عطف بر محلّ انّ ننموده است، همانگونه كه در رفع آيات در هر دو موضوع آن را بر محلّ انّ عطف ميكنند، يا آنكه آن را از ما قبل بريده استيناف ميگيرند، بلكه بنا بر نصب آيات آن را بر لفظ انّ عطف كرده‌اند نه بر محلّش، و لذا كلمه آيات در هر دو موضع منصوب است بنا بر آنكه انّ در آيه «ان فى السماوات و الارض لآيات للمؤمنين» منصوب ميباشد.

اگر اشكال شود لازمه اين قرائت است كه در «و اختلاف اليل و النهار آيات» معمولى را بر دو عامل عطف كنيد، و سيبويه و بيشتر نحويّين اين عمل را جايز نميدانند.

گفته خواهد شد: جايز است در «و اختلاف الليل» فى تقدير گرفته شود هر چند كه در لفظ محذوف است، و علّت اين تقدير آنست كه قبلا در «ان فى السماوات» و در «فى خلقكم» لفظ فى ذكر شده است، چون در جملات قبلى حرف جرّ مذكور است، اينجا هم مذكور فرض شده است، هر چند كه محذوف ميباشد، همانگونه كه سيبويه در شعر شاعر مقدّر گرفته است:

يعنى: آيا هر كسى را كسى ميدانى، و هر آتشى را كه شب بر افروخت آتش؟».

كه در جمله «و نار تأجج» كلمه كلّ در حكم مذكور است، و چون قبلا