نيست بنا بر اين، منظور خداوند اين است كه ما را باين نكته راهنمايى كند كه اعمال كفّار شايسته تعجّب است يعنى: خداوند ميخواهد ما را بتعجّب وادار كند نه اينكه او تعجّب مى‌كند.

5- ابن عبّاس مى‌گويد: مراد اين است كه چه چيز آنها را بر تحمّل آتش جهنم صبور و خويشتن‌دار نموده است؟ در اين صورت «ما اصبر» فعل تعجّب نيست بلكه «كلمه ما» براى استفهام است. و ممكن است در وجه اوّل و دوّم و سوّم نيز «ما» بر استفهام حمل گردد و معنا اينطور ميشود: چه چيز آنها را بر تحمل آتش جهنم جرئت بخشيده است؟ و چه چيز آنها را بر انجام اعمال اهل آتش كوشا ساخته است؟ و چه چيز موجب بقاء آنها در آتش جهنم خواهد بود؟

كسايى مى‌گويد در اينجا كلمه «ما» براى استفهام است كه بطور تعجّب واقع شده است و «مبرّد» گفته است اين وجه نيكو و قابل توجّه است زيرا اين تعبير نسبت بكفّار توبيخ است و ما را بتعجّب، ضمناً وادار ميكند چنان كه بكسى كه در ورطه‌اى واقع شود- كه نميبايست در آن واقع گردد- گفته ميشود «ما اضطرّك الى هذا» يعنى چه چيز تو را باين كار وادار كرده است و مراد از آن انكار و توبيخ نسبت بآن شخص و بتعجّب وادار ساختن ديگران است.

و كسى كه ميگويد مراد اين است كه چه چيز بآنها براى تحمل آتش جرئت بخشيده است؟ منظور او استفهام از صبر است زيرا كسى كه بر تحمل شدائد صبور است داراى جرئت نيز ميباشد

. [سوره البقرة (2): آيه 176]

(ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِي الْكِتابِ لَفِي شِقاقٍ بَعِيدٍ (176))

[ترجمه‌]

اين امر بواسطه اين است كه خداوند كتاب آسمانى را بحق فرستاد و كسانى كه در آن اختلاف و مكابره كردند در خلاف و كشمكش دور از صواب خواهند بود.

شرح لغات‌

اختلاف: افتراق.