منظور از ضلالت اين است كه امر پيغمبر اسلام را با اينكه علم داشتند، كتمان كردند و مقصود از هدايت اظهار اوصاف پيغمبر اسلام 6 است.

برخى ميگويند مراد از ضلالت عذاب و مقصود از هدايت ثواب و راه بهشت است يعنى بهشت را با آتش مبادله كردند.

(وَ الْعَذابَ بِالْمَغْفِرَةِ ...)- ابو مسلم ميگويد: اين جمله تاكيد جمله قبل است ولى قاضى ميگويد: مراد اين است كه آنها پس از اينكه دانستند كه عاقبت معصيت عذاب و نتيجه طاعت ثواب است با اينوصف اصرار بر معصيت كردند.

مؤلف: وجه دوم اولى است زيرا حمل كلام بر معنايى كه داراى فائده بيشترى باشد بهتر است در اين صورت مثل اينكه اشتراء ضلالت مربوط بعدول آنها از راه بهشت براه جهنم است.

(فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ ...)- در معناى اين جمله پنج قول هست:

1- علىّ بن ابراهيم باسناد خود از حضرت صادق 7 نقل كرده است كه:

«مراد اين است كه آنها چقدر بر آتش جرئت دارند!» حسن و قتاده نيز همين قول را گفته‌اند.

2- از حضرت صادق 7 نيز نقل گرديده است كه منظور اين است كه: «چقدر براى انجام اعمال اهل آتش كوشا هستند!». اين وجه را مجاهد نيز گفته است.

3- زجاج ميگويد: مقصود اين است كه آنها چقدر در آتش باقى خواهند بود! چنان كه گفته ميشود فلان شخص چقدر بر توقّف در زندان صبر دارد!! 4- كسايى و قطرب ميگويند منظور اين است كه چقدر آنها بر انجام اعمال اهل آتش در دنيا ادامه ميدهند! چنان كه گفته ميشود ما اشبه سخائك بحاتم كه منظور اين است «چقدر ببخشندگى‌يى كه شبيه بخشندگى «حاتم» است ادامه ميدهى!.

مؤلّف بنا بر همه اين وجوه ظاهر كلام محمول بر تعجّب است و حال اينكه تعجّب بر خداوند هرگز جائز نيست زيرا تعجّب هميشه نسبت بامورى كه علّت آن درست معلوم نيست واقع ميگردد و خداوند بر جميع امور عالم است و چيزى بر او پوشيده‌