شقاق: مكابره و نزاع.

تفسير:

(ذلِكَ ...)- اشاره بيكى از سه چيز است كه در آيه قبل مذكور گرديده است:

1- اين حكم بآتش- اين وجه را حسن گفته است 2- اين عذاب 3- اين ضلال.

و در تقدير «خبر» آن سه وجه هست:

1- زجاج ميگويد: خبر «ذلك» «الأمر» ميباشد يعنى ذلك الأمر بان اللَّه نزل ...

2- خبر محذوف «معلومٌ» است و تقدير كلام اين است «ذلك الحكم بالنار» يا «ذلك العذاب» يا «ذلك الضلال» معلومٌ بدلالة( بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الْكِتابَ بِالْحَقِ‌) يعنى اين حكم بآتش يا اين عذاب يا اين گمراهى بدليل اينكه خداوند كتاب را بحق فرستاده معلوم است و چون كلام دلالت بر خبر محذوف دارد لذا حذف گرديده است.

3- تقدير اين است «ذلك العذاب لهم بان اللَّه نزل الكتاب بالحق» در اين صورت‌( بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ‌) در محلّ خبر «ذلك» است.

بنا بر وجه دوّم اگر بگوئيم تقدير اين است كه «ذلك الحكم معلومٌ بان اللَّه نزل الكتاب بالحق» كلام بهمين صورت خواهد بود ولى اگر بگوئيم مراد اين است كه ذلك العذاب يا ذلك الضلّال معلوم‌( بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ ...) در كلام «حذف» واقع شده است و تقدير اين است «ذلك العذاب» يا «ذلك الضلال» معلومٌ بدلالة ان اللَّه نزل الكتاب بالحق فكفروا به يعنى عذاب يا گمراهى به اين جهت است كه خداوند كتاب را بحق فرستاد و آنها بآن ايمان نياوردند و مراد از كتاب در اينجا تورات است ولى جبائى ميگويد «مقصود از آن قرآن و غير آن كتب آسمانى ديگر است» برخى ميگويند «منظور از كتاب كه در اوّل ذكر شده است تورات و مراد از دوّم قرآن است».

(وَ إِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِي الْكِتابِ ...)- كسانى كه در كتاب اختلاف كردند.