گنجهايى از اموال بودند هلاك گرديدند ولى علماء تا روزگار باقيست زنده هستند هر چند بدنهاى آنها از نظر پنهان، امّا آثار آنها در دلها موجود است.

مؤلف: در ميان اين اقوال همانطور كه گفتم تنها قول اوّل مورد اعتماد است زيرا اجماع مفسرين بر طبق همان قول است بعلاوه خطاب در آيه مخصوص مؤمنين است و آنها مسلماً ميدانستند كه شهداء راه خدا هدايت يافته و بر حق ميباشند و نيز ميدانستند كه روز قيامت آنها زنده ميشوند و به پاداش خود ميرسند لذا صحيح نيست نسبت باين معانى كه در قول دوم و سوّم مذكور است بمؤمنين گفته شود(وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ).

و ديگر اينكه اگر مراد قول دوّم و سوم بود فائده‌اى براى تخصيص اين معنا بشهدا نبود زيرا غير شهدا هم روز قيامت زنده ميشوند و از غير شهدا نيز افراد بسيارى هدايت يافته و داراى حيات بمعناى دين صحيح و هدايت الهى ميباشند.

و نيز چون مؤمنين كه در آيه مورد خطاب واقع شده‌اند ميدانستند هر كه در راه خدا بميرد بنام نيك و افتخار جاويد نائل گشته است لذا صحيح نيست بآنها گفته شود(وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ ..)

روى اين جهات، تنها قول اول صحيح است و علّت اينكه حيات بعد از مرگ در اين آيه بشهدا تخصيص داده شده است با اينكه در واقع اين موضوع اختصاص بآنها ندارد اين است كه بشارتى ببازماندگان آنان و ساير مؤمنين- با توجّه بوصفى كه براى آنها در آيه واقع در سوره ديگر ذكر گرديده است كه‌( يُرْزَقُونَ فَرِحِينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ‌)[1]- داده شود.

روح در عالم برزخ در قالب مثالى است‌

اگر كسى بگويد ما مى‌بينيم كه اجساد شهدا روى زمين افتاده و در آن آثارى‌

[1] آيه 169- 170 سوره آل عمران يعنى كسانى كه در راه خدا بشهادت رسيدند زنده هستند و روزى خود را از پروردگار متعال دريافت ميدارند و بآنچه خداوند بآنها از فضل خود عنايت كرده است شادمان و مسرور ميباشند.