قرائت:

يتبعهم: نافع به سكون تاء و ديگران به تشديد خوانده‌اند و هر دو وجه نيكوست.

لغت:

افاك: بسيار دروغگو.

اثيم: زشتكار.

اعراب:

(أَيَّ مُنْقَلَبٍ‌): نصب آن بنا بر اين است كه صفت مصدر محذوف است و نميتواند معمول «سيعلم» باشد. زيرا ما قبل استفهام در آن عمل نميكند.

مقصود:

نظر به اينكه خداوند بيان كرده بود كه قرآن را شيطانها نازل نكرده‌اند و قرآن وحى خداست، اكنون ميخواهد روشن كند كه شيطانها بر چه كسى نازل مى‌شوند. از اينرو مى‌فرمايد:

(هَلْ أُنَبِّئُكُمْ عَلى‌ مَنْ تَنَزَّلُ الشَّياطِينُ تَنَزَّلُ عَلى‌ كُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ‌): آيا شما را خبر دهم كه شيطانها بر چه كسى نازل مى‌شوند؟ آنها بر هر دروغگوى فاجرى كه معصيت كار است، يعنى كاهنان، نازل مى‌شوند. مقاتل گويد: يعنى بر طليحه و مسيلمه نازل مى‌شوند.

اما تو اى پيامبر، دروغگو و گناهكار نيستى و شيطانها بر تو نازل نمى‌شوند.

بلكه فرشتگان بر تو نازل مى‌شوند.

(يُلْقُونَ السَّمْعَ وَ أَكْثَرُهُمْ كاذِبُونَ‌): شيطانها آنچه را شنيده‌اند به كاهنان و دروغگويان القاء ميكنند و بسيارى از دروغها را با شنيده‌هاى خود در مى‌آميزند و به آنها وحى ميكنند. بيشتر شيطانها- و بقولى بيشتر كاهنان- دروغگويانند.

حسن گويد: شيطانها از فرشتگان استراق سمع ميكنند و به كاهنان وحى ميكنند. اين جريان قبل از بعثت پيامبر اسلام بوده است. اما اكنون اگر شيطانى‌