قرائت:

سحاب: ابن كثير بدون تنوين و به اضافه و ديگران به تنوين خوانده‌اند. بنا بر قرائت دوم «ظلمات» خبر مبتداء محذوف است.

لغت:

سراب: تصويرى است از آب كه هنگام نيمروز و در شدت گرما از دور بچشم مى‌رسد و انسان خيال ميكند آب جارى است.

قيعه: جمع (قاع) بيابان وسيع لجة البحر: موج عظيم دريا كه همچون ديوارى مانع از ديدن ساحل مى‌شود.

مقصود:

اكنون مثلى در باره كفار آورده، مى‌فرمايد:

(وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمالُهُمْ كَسَرابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً): مردمى كه اعمال نادرستى انجام ميدهند و معتقدند كه صحيح است، اعمال ايشان مانند سرابى است در بيابانى وسيع كه شخص تشنه گمان ميكند، آب است.

(حَتَّى إِذا جاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئاً): همين كه پس از مدتى راه پيمايى به محل سراب مى‌رسد، مى‌بيند زمينى است بى‌آب. شخص كافر هم گمان ميكند، اعمالى كه انجام داده، نافع است و برايش ثواب دارد و حال آنكه چنين نيست.

(وَ وَجَدَ اللَّهَ عِنْدَهُ فَوَفَّاهُ حِسابَهُ‌): كافر وقتى كه بسوى عمل سراب مانند خود رفت و آن را چيزى نيافت، خدا را نزد آن مى‌يابد و جزاى كفرش را از خدا ميگيرد.

اين قسمت بر حسب ظاهر در باره تشنه‌اى است كه دنبال آب ميگردد. اما در حقيقت در باره كفار است. زيرا چون تشنه را مثل از كفار آورد، خبر از حال او را مانند خبر از حال كافران قرار داد. مقصود اين است كه كافر امروز جزاى خدا را مى‌يابد.

بقولى يعنى: خدا را در كمين خود مى‌بيند و كيفر خود را مى‌ستاند.

(وَ اللَّهُ سَرِيعُ الْحِسابِ‌): حساب خداوند سريع است و حساب يكى او را از حساب ديگرى باز نميدارد و حساب همگان را با هم مى‌رسد. از على (ع) پرسيدند: