لغت:

جثى: جمع جاثى. كسى كه بر زانو نشسته است.

شيعه: جماعت همكار.

صلى: مصدر: داخل شدن.

اعراب:

(أَ إِذا ما مِتُ‌): عامل «اذا» محذوف است. يعنى «بعثت»، زيرا ما بعد لام در ما قبل آن عمل نمى‌كند.

الشياطين: مفعول به يا مفعول معه.

جثيا: حال.

عتياً و صليا: تميز نسبت:

ايهم: رفع آن بنا بر استيناف است و «لننزعن» از عمل معلق شده است. برخى هم آن را مبنى دانسته‌اند.

شأن نزول:

آيه‌( وَ يَقُولُ الْإِنْسانُ‌) در باره ابى بن خلف نازل شده است. وى استخوان كهنه‌اى را برداشت و در حالى كه آن را با دست خود نرم مى‌كرد و بر باد مى‌داد، مى‌گفت: محمد گمان مى‌كند كه خداوند ما را پس از مرگ و پوسيده شدن، زنده مى‌كند. چنين چيزى امكان ندارد. اين قول از كلبى است. عطا از ابن عباس نقل كرده است كه در باره وليد بن مغيره نازل شده است.

مقصود:

قبلًا در باره وعد و وعيد و زنده شدن مردگان گفتگو شد. اكنون به نقل گفتار منكران قيامت مى‌پردازد و گفتار آنها را با روشنترين برهان پاسخ مى‌گويد:

(وَ يَقُولُ الْإِنْسانُ أَ إِذا ما مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَيًّا): اين استفهام براى انكار و استهزاست. يعنى: آن انسان كفر پيشه مى‌گويد آيا وقتى كه مردم، خداوند مرا زنده مى‌سازد؟!