و پيامبرى نگفته بود، و دليل و برهانى بر آن نداشتند و سخن نادرستى بود، و برخى گفته‌اند: در جايى كه لفظ «قول» با لفظ «افواه» (زبانها) با هم ذكر شد معنايش آن است كه اين سخن دروغ و نادرست است، مانند آيه شريفه‌(يَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ ما لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ)[1].

(يُضاهِؤُنَ) ابن عباس گفته: يعنى (در اين گفتار) شبيه هستند ..... و حسن گفته: يعنى موافقند ...

(قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُوا) ابن عباس و مجاهد و فراء گفته‌اند: منظور بت پرستانند در مورد پرستش لات و عزى، و برخى گفته‌اند: در مورد پرستش آنها فرشتگان را و سخنشان كه ميگفتند: فرشتگان دختران خدايند.

(مِنْ قَبْلُ) قتاده و سدى گويند: يعنى گفتار نصارى شبيه گفتار يهود است از پيش، يعنى و نصارى گفتند: مسيح پسر خدا است چنانچه پيش از آن يهود گفتند: عزيز پسر خدا است.

و حسن گفته: خداوند كفر آنان را بكفر كافران گذشته تشبيه فرموده.

(قاتَلَهُمُ اللَّهُ) ابن عباس گفته: يعنى خدايشان لعنت كند، ابن انبارى گويد:

كسى را كه خدا لعنت كند بمنزله كسى است كه كشته شده و نابود گشته است.

(أَنَّى يُؤْفَكُونَ) يعنى چگونه اينان از حق رو گردانده و بدروغ سخن گويند، و غرض اين است كه بچه منظور اينان بدين گفتار گرائيده‌اند؟.

(اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ) يعنى علماء خود را(وَ رُهْبانَهُمْ) يعنى عابدانشان.

(أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ) از امام باقر و امام صادق 8 روايت شده كه فرمودند: بخدا آنان (براى احبار و رهبانان) نماز و روزه نخوانند، ولى آنها حرامى را براى آنها حلال كردند، و حلالى را حرام كردند و آنان نيز پيرويشان كردند، و از آنجا كه نميدانستند پرستش آنها را كردند (و اين است منظور از پرستش احبار و رهبانان در اين آيه).

[1]- سوره آل عمران آيه 167.