وديعه نهاده است؛ ليكن بهره‌ورى از اين حس خدادادى به تناسب مورد و كيفيت و مقدار استفاده از آن داراى احكام و وجوه گوناگونى است كه مى‌توان آن را به انتقام پسنديده، مباح و ناپسند تقسيم كرد.

اسلام، با هرگونه ظلم و تعدى، به فرد يا جامعه مخالف است؛ ازاين‌رو مقابله با ستمگران و گرفتن حق مظلومان را امرى ممدوح و گاه واجب مى‌شمارد. قرآن كريم در آيات 14 و 15 سورۀ توبه، به مسلمانان فرمان مى‌دهد با كافران و مشركان نبرد كنند، تا ضمن رفع شرك و كفر از روى زمين، خشم مؤمنان ستمديده فرو نشسته و دل‌هاى آنان تشفى يابد. شايد پسنديده بودن و وجوب انتقام در اين موارد بدان سبب باشد كه اگر از ستمگران انتقام گرفته نشود. موجب گستاخى آنان و پايمالى حقوق ديگران شده و فساد و ناامنى در جامعه گسترش مى‌يابد.

اگر ستم و تجاوز متوجه شخص انسان شده باشد و انتقام گرفتن او پيامدى براى ديگران نداشته باشد، اين كار، جايز و روا خواهد بود؛ بدين معنا كه انسان در اين‌گونه موارد، بين گرفتن انتقام از ظالم يا عفو او مخيّر است. البته گرفتن انتقام به طور مطلق و در همۀ موارد روا نيست؛ بلكه در مواردى جايز است كه اسلام آن را روا دانسته باشد.

انتقام، اگر برخاسته از تعصب‌هاى جاهلانه، دشمنى‌هاى نابجا و همراه تجاوز و تعدى باشد، ناروا و ناپسند است؛ زيرا در اين انتقام‌ها نه فقط حقى به دست نيامده و ظلمى برطرف نمى‌گردد، بلكه خود موجب پاى‌مالى حقوق ديگران و منشأ ظلم و فساد خواهد گشت. انتقامى كه در روايات و كتب اخلاقى از رذايل اخلاقى شمرده شده است و مؤمنان از آن نهى شده‌اند، چنين انتقامى است.

از روايات فراوانى استفاده مى‌شود حضرت مهدى عليه السّلام هنگام قيام جهانى خود، از ستمگرانى كه به خاندان او و بشريت ستم كردند، انتقام خواهد گرفت؛ چه آنان كه حقوق پدران او را غصب كردند و مردم را از بهره‌مندى از اين چراغ‌هاى هدايت محروم ساختند، و چه آنان كه به فرودستان در طول تاريخ ستم كردند؛ بدين