ترك‌ها و گرايش به اسلام گرايان نوگرا

پيروزى قاطع حزب «عدالت و توسعه‌» در انتخابات 12 آبان ماه تركيه، از سوى تحليل‌گران امور سياسى و اجتماعى اين كشور به عنوان نتيجه يك انفجار اجتماعى - سياسى و انتقام‌گيرى مردم از احزاب حاكم دو دهه گذشته ارزيابى مى‌شود.
انتخابات عمومى تركيه كه بر اساس آن 550 نماينده مجلس ملى اين كشور، انتخاب شدند به دليل تعيين نمايندگان و احزاب منتخب مردم براى بيست و چهارمين دوره مجلس تركيه و هموار كردن زمينه براى روى كار آمدن دولت‌بعدى اين كشور، حائز اهميت است.
صاحب‌نظران مسايل سياسى تركيه، اين انتخابات را به دليل زمينه‌سازى براى انتقال حاكميت از سياستمداران سنتى به طيف جديدى از سياستمداران تقريبا نوچهره، حائز اهميت‌بيشتر دانسته و بر اين اعتقادند كه در پى برگزارى اين انتخابات و تغييرات اساسى در كادرهاى حكومتى تركيه، زمينه برخى تغييرات اساسى در سياست داخلى و خارجى اين كشور نيز فراهم خواهد شد.
از سوى ديگر، محافل سياسى و مطبوعاتى تركيه، اگر چه موفقيت‌حزب «عدالت و توسعه‌» را در اين انتخابات پيش‌بينى مى‌كردند، اما تصاحب بيش از 65 درصد كرسى‌هاى پارلمان را از سوى اين حزب، انتظار نداشتند و بنابراين نتايج‌شمارش‌هاى اوليه به صورت يك شوك در جامعه سياسى و مطبوعاتى تركيه نمود پيدا كرد.
جامعه تركيه در دو دهه گذشته، فقط يكبار، در دهه 1980 ميلادى و در زمان به اقتدار رسيدن «تورگوت اوزال‌» شاهد مجلسى با اقتدار يك حزب شد و بعد از آن مجلس و دولت‌ها عمدتا از تركيب احزاب تشكيل مى‌شد.
حزب «عدالت و توسعه‌» كه در انتخابات، به عنوان حزب اول با توانايى تشكيل دولت وارد مجلس تركيه شده در مرداد ماه سال گذشته در پى انحلال حزب اسلام‌گراى «فضيلت‌» از جناح موسوم به نوگراى اين حزب و به رهبرى «رجب طيب اردوغان‌» شهردار سابق استانبول، تشكيل شد.
از ديد تحليل‌گران مسايل تركيه، مردم اين كشور كه احزاب حاكم دو دهه گذشته را به عنوان عاملان ايجاد فقر، بحران اقتصادى، بيكارى و فساد مالى در ادارات دولتى ارزيابى مى‌كنند، در انتخابات اخير، با آراى خود اين احزاب را مجازات كرده و از ورود نامزدهاى نمايندگى آنان به مجلس جلوگيرى كردند.
انفجار خشم مردم در صندوق‌هاى راى، چنان شديد بود كه حتى رهبرانى از قبيل «بلنت اجويت‌» ، «تانسو چيلر» ، دولت‌باغچه‌لى‌» ، «رجايى كوتان‌» ، «مسعود ييلماز» و صدها تن ديگر از سياستمداران كهنه كار را از مجلس اخراج و به ورود نمايندگان حزب «عدالت و توسعه‌» به عنوان يك حزب اسلامگراى ميانه رو كه با شعار تامين عدالت اجتماعى و ايجاد سازش ملى، كمتر از يك و نيم سال پيش وارد صحنه سياسى تركيه شده است، مجوز ورود به مجلس را دادند.
از همين جهت، بررسى تركيب مجلس جديد تركيه از تمايل مردم اين كشور به دستيابى به يك سازش اجتماعى، توزيع عادلانه ثروت، حل مشكل دانشجويان محجبه از طريق توافق بين اسلامگرايان نوگرا و محافل لائيك، پرهيز از درگيرى‌هاى بين اسلامگرايان و نظاميان و تامين حقوق بشر در تركيه حكايت مى‌كند.
حزب «عدالت و توسعه‌» به رهبرى «رجب طيب اردوغان‌» سياستمدار محبوب قشر كم درآمد و حاشيه‌نشينان و روستاييان تركيه، با كسب 4/34 درصد از كل آرا، توانست 363 كرسى از مجموع 550 كرسى مجلس را تصاحب كند.
در اين انتخابات، مردم تركيه با اختصاص 7/19 درصد آراى خود به حزب لائيك و دست چپى «جمهورى‌خواه خلق‌» به 179 نماينده اين حزب مجوز ورود به مجلس را داد. نكته ديگرى كه در انتخابات اخير تركيه خود را نمايان ساخت، اين است كه بسيارى از احزاب سياسى تركيه در تبليغات خود به موازات تكيه بر شعارهاى مربوط به بهبود وضعيت اقتصادى، براى جذب آراى اقشار مذهبى كه طيف وسيعى از راى‌دهندگان را شامل مى‌شوند، توجه به شعائر مذهبى و لزوم حل مسئله حجاب را محور تبليغات خود قرار داده‌اند.
احزاب محافظه‌كار، اسلامگراى و دست راستى تركيه، از ديرباز در تبليغات انتخاباتى خود با گفتارهاى اسلامى و ملى، سعى در جذب آراى اقشار مذهبى داشتند; ولى در اين دوره احزاب دست چپى، همانند حزب لائيك «جمهورى‌خواه خلق‌» و حتى «حزب كارگر» كه ديدگاه‌هاى ماركسيستى دارند نيز به اين شعارها پرداختند.
در تبليغات انتخاباتى اين دوره، احزابى چون «سعادت‌» ، «اتحاد بزرگ‌» و «حركت ملى‌» بيشترين تكيه خود را بر شعارهاى اسلامى گذاشتند و در اين ميان حزب «سعادت‌» به عنوان بزرگ‌ترين حزب اسلامگراى تركيه، وعده آزادى استفاده از حجاب اسلامى در مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات دولتى را داده است.
«محسن يازيجى اوغلو» رهبر حزب اتحاد بزرگ با گرايش‌هاى ملى و مذهبى نيز در سخنرانى‌هاى خود به لزوم رفع ممنوعيت استفاده از حجاب اسلامى پرداخته و ممانعت از ورود دانش‌آموزان محجبه به مدارس علوم دينى «امام خطيب‌» را منافى آزادى و حقوق بشر ارزيابى كرده است.
حزب «حركت ملى‌» كه در انتخابات گذشته با حمايت از لزوم آزادى حجاب اسلامى حركت مى‌كرد، در عمر چهل ماهه خود در دولت ائتلافى «بلنت اجويت‌» موفق به حل مسئله حجاب در تركيه نشد، در اين دوره مجددا قول داده كه در صورت كسب آرا براى تشكيل يك دولت‌بدون ائتلاف با ديگر احزاب، مسئله را حل خواهد كرد.
در تبليغات انتخاباتى اين دوره، احزاب ليبرال «راه راست‌» و «مام ميهن‌» نيز شعائر اسلامى و حجاب را مورد توجه قرار داده‌اند. «تانسو چيلر» رهبر حزب «راه راست‌» هم در متينگ‌هاى انتخاباتى خود شعار «تركيه با قرآن و اذان خود وارد اتحاديه اروپا خواهد شد» سر داد. «مسعود ييلماز» نيز در سخنرانى‌ها از توجه به شعارهاى اسلامى غفلت نكرده است. رهبران حزب جمهورى‌خواه خلق كه از مواضع سوسيال دمكرات و لاييك برخوردار است و حزب كارگر كه داراى مواضع شبه‌ماركسيستى است هم در سخنرانى‌هاى انتخاباتى خود بارها به هنگام شنيدن صداى اذان، سخنرانى‌هاى خود را قطع مى‌كردند و پس از پايان يافتن اذان، به سخنرانى ادامه دادند. حزب «عدالت و توسعه‌» نيز «گفتار اسلامى‌» را در سرلوحه برنامه‌هاى تبليغاتى خود قرار داد. «رجب طيب اردوغان‌» رهبر اين حزب نيز اعلام كرد كه تنها پشتيبان واقعى محجبه‌هاى تركيه، حزب «عدالت و توسعه‌» است.
به هر جهت، نتايج انتخابات تركيه نشان داد كه مردم اين كشور اسلامگرايان را انتخاب كردند; اسلام‌گرايانى كه شعارهاى اسلامى را از ابزارهاى مهم تبليغى خود انتخاب كرده بودند.

اميد حاتمى