باورهاى شفابخش
شیرودی مرتضی

(بررسى تأثير دين بر درمان دردها)

مطالعات بالينى، آزمايشگاهى و حيوانى بسيار زيادى نشان داده‌اند كه عوامل روانى و رفتارى بر عملكرد سيستم ايمنى اثر سازنده مى‌گذارند. به عنوان مثال، مى‌توان از مطالعاتى كه در خصوص تأثير پايبندى دينى بر عملكرد سيستم ايمنى انجام شده است، نام برد. هم‌چنين، تحقيقات نشان داده است كه ابتلاء به بيمارى‌هاى مرتبط با سيستم ايمن نيز به شدت تحت تأثير وضعيت روانى مى‌باشد، كه در اين باره، شناخت و ايمان در چارچوب باورهاى مذهبى به دليل ايجاد عواطف مثبت با تغييراتى شفابخش در سيستم ايمنى همراه است، از جمله اين عواطف مثبت مى‌توان به صبر، توكل، تسليم، رضا، حب خدا، خشوع، اطمينان، سكينه رحمت و... اشاره نمود كه اسلام به خوبى از عهده آن‌ها بر آمده است. مانند:

نماز درمانى:

پزشك فرانسوى الكسيس كارل ثابت كرده است كه نماز سبب ايجاد نشاط معنوى در انسان مى‌گردد، و از احتمال استفاده از مواد مخدر مى‌كاهد، باعث كاهش بزهكارى در نوجوانان شده و از بروز طلاق در خانواده كم مى‌كند. مطالعات انجام شده در كشورمان نشان مى‌دهد كه نماز به نحو بسيار معنى دارى بر كاهش اضطراب اثر بخش است. براساس نتايج يك پژوهش در شهر تهران، 8/68% از افراد غير معتاد اظهار داشته‌اند كه مقيد به خواندن هميشگى نماز هستند، ولى اين رقم در افراد معتاد به 28% تنزل مى‌كرد. هم‌چنين، فقط 8/6% از افراد غير معتاد اصلاً نماز نمى‌خواندند، در حالى كه اين رقم در ميان افراد معتاد به 14% مى‌رسيد. در مطالعه مذكور بين عدم پايبندى به نماز و اعتياد رابطه بسيار معنى دارى بدست آمده است. در مطالعات اخير پژوهش گران ثابت شده است نماز مى‌تواند افسردگى را به نحو مؤثرى درمان كند.

روزه درمانى:

به منظور تعيين تأثير روزه بر عيوب انكسارى چشم مطالعه زير به صورت مقطعى انجام گرفت. به صورت تصادفى، 43 بيمار مبتلا به عيوب انكسارى كه تمام روزهاى ماه مبارك رمضان سال 1377 را روزه گرفتند، در سه مرحله: 1 تا 3 روز قبل از ماه مبارك رمضان، 2 تا 3 روز بعد از ماه مبارك رمضان و يك ماه بعد از ماه مبارك مورد معاينه چشم قرار گرفتند. نتايج حاصله از تجزيه و تحليل داده‌ها به طور خلاصه، بدين ترتيب بود. نزديك بينى در چشم راست بيماران در 8/48 درصد خفيف، در 8/48 درصد متوسط و در 4/2 درصد شديد بود. پژوهشى ديگر، با هدف ارزيابى تأثير روزه بر عزت نفس دانشجويان دانشكده علوم پزشكى شاهرود انجام شد. بدين منظور با استفاده از مقياس كوپراسميت، 183 دانشجو در رشته‌ها و ترم‌هاى مختلف موجود در دانشكده قبل از ماه مبارك رمضان و هفته آخر اين ماه مورد بررسى قرار گرفتند. داده‌هاى پژوهش با استفاده از آزمون‌هاى آمارى t زوج مستقل و آناليز واريانس يكطرفه، آزمون t و به كمك نرم‌افزار SPSS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتايج نشان داد ميانگين عزت نفس قبل از روزه 20/25 (2/2 = SD) به 03/26 (2/2 = SD) رسيد كه اين اختلاف از نظر آمارى معنى دار بود (0001/0(P<. لذا با توجه به اين كه پژوهش از نوع خود كنترلى بوده و بسيارى از فاكتورهاى تأثيرگذار از جمله فاكتورهاى ژنتيكى و شخصيتى تحت كنترل قرار گرفتند، به نظر مى‌رسد افزايش ميانگين نمره عزت نفس بعد از روزه‌دارى مربوط به تأثير روزه باشد.

زيارت درمانى:

مراسم مذهبى مانند نذر، اطعام، حركات دسته جمعى مثل نماز و مراسم عزادارى، توبه، صله رحم و زيارت، نقش اساسى در بهداشت روانى دارند، و ساليان طولانى به صورت تجربى به جامعه بشرى خدمت نموده‌اند، و امروزه نيز بيش از هر زمان ديگر همانند بهترين دپارتمن درمانى در خدمت آحاد بشر قرار دارند. يونگ، ويليام جيمز، فرانكل، بر اهميت اين مفاهيم تأكيد ورزيده‌اند. از نظر كارل گوستا و يونگ در درون بدن انسان جوهرى مابعد الطبيعه نهفته است كه فقط عده‌اى خاص آن را مى‌شناسند و از آن استفاده مطلوب مى‌برند، تأثير مراسم عبادى به شكل دسته‌جمعى مثل نماز جماعت و زيارت، گذشته از اينكه باعث همدردى، همداستانى و ايجاد اتحاد گروهى بين انسان‌ها مى‌شود، نزديك شدن به ذات لايزال الهى را تسهيل مى‌نمايد و حالت خاصى به انسان مى‌بخشد كه در روانشناسى معاصر از آن به ريكلسيشن (Relaxation) و مراقبه (Meditation) تعبير مى‌نمايند. در اين مطالعه نقش مناسك دينى در بهداشت روان و ارتقاى بهداشت (Health Promotion) مورد بررسى قرار مى‌گيرد.

دعا درمانى:

دعا يك كار شفابخش باستانى است كه با متوجه كردن ذهن و قلب به سوى ذات اقدس پروردگار انجام مى‌شود. دعا درمانى در واقع يك شكل فعالانه از دعا مى‌باشد كه فرد براى ديگران، يك وضعيت مطلوب سلامتى را طلب مى‌كند. يك گروه تحقيق به دليل گرايش‌هاى فرهنگى جامعه و زمينه‌هاى مساعد اعتقادى موجود در مورد دعا درمانى و نيز كم هزينه بودن آن و با تكيه بر نتايج مثبت حاصل از مطالعات جهانى در خصوص اثر بخشى و بى‌عارضه بودن اين روش، اقدام به طراحى تحقيق در اين باره كرد و آن اين‌كه اثر بخشى دعا درمانى را در افزايش هموگلوبين، كاهش فريتين، افزايش فواصل خون‌گيرى و بهبود علائم عمومى در بيماران مبتلا به تالاسمى ماژور نشان داد. علاوه بر اين تغييرات، بيماران تأثير اين روش درمانى را در كيفيت زندگى، سلامت عمومى و روانى خود ابراز مى‌كردند كه مى‌تواند در مطالعاتى با حجم نمونه بيشتر، به صورت يك سويه يا دو سويه و با استفاده از ابزارهاى مناسب، جهت ثبت اين تغييرات مورد ارزيابى قرار گيرد.

نتيجه:

در سال‌هاى اخير مراكز تحقيقاتى مهمى در جهان تأسيس شده كه دستور كار آن‌ها بررسى ارتباط بين مذهب و سلامتى است. خواستگاه اين مراكز از جمله در دانشگاه‌هاى بال، ميشيگان، راجرز، دوك و تگزاس مى‌باشد. تاكنون صدها مطالعه در اين زمينه انجام شده، نتايج همه اين بررسى‌ها بر يك امر واحد اشاره مى‌كند و آن اينكه «ميزان‌هاى كلى و اختصاصى ابتلاء و مرگ در افراد با ايمان كمتر از سايرين است و لذا اين افراد سلامتى جسمى، روانى و اجتماعى و هم‌چنين، طول عمر و رضايت بيشترى از زندگى دارند.» محققين مذكور به اين نتيجه رسيده‌اند كه اصول مشتركى در دستورات مذهبى اديان عمده جهان از جمله اسلام وجود دارد كه از سلامتى پيروان آن‌ها محافظت مى‌كند. اين اصول از طريق رفتار بهداشتى(اسلوب زندگى بهداشتى)، برقرارى حمايت‌هاى اجتماعى و نيز، از راه‌هاى مافوق طبيعى، سبب حفظ و ارتقاى سلامتى افراد مى‌گردد. دانشگاه دوك، خلاصه‌ايى از اين مكانسيم‌ها را تحت عنوان اصول هفتگانه طب تئوسوماتيك Theosomatic medicine بيان نموده است.

منبع: خلاصه مقالات همايش سلامت و اسلام، دانشگاه علوم پزشكى تهران (24 ديماه 1381) صفحات مختلف.