با پژوهشگران و محققان البيان

محمدبن جمال الدين مكى جزينى عاملى معروف به شهيداول
تحقيق : محمدالحسون
كتاب[ البيان] يكى از آثار گرانقدر فقهى شهيداول است كه به سلاست در بيان و گزيده گوئى واستوارى معروف است . آنچه ازاين كتاب بنگارش درآمده عبارت است از: كتاب الطهاره الصلاه الزكاه الخمس و يكى ازاركان چهارگانه كتاب الصوم .

مولف بزرگوار در صفحات زرين اين كتاب مسائل فقهى را با بيانى روشن و روشى علمى و متين طرح كرده و آراء و ديدگاههاى مختلف را به نقد و بررسى نهاده است . مرحوم شهيد در مقدمه كوتاه زيباى خوداز جمله چنين نوشته اند:

[دلايل عقلى و نقلى بر شرافت دانشها همانند دراين ميان شناخت شريعت و آگاهى بر فقه از مهمترين و برترين آنهاست و[ البيان] عهده دار مهمترين مسائل آن است كه بر شيوه اهل البيت[ ع] نگاشته 1مى شود واز خداوند براى بفرجام رساندن يارى مى جويم]

[ البيان] به سال 1319 ه.ق . به چاپ سنگى منتشر شده است .اين چاپ سنگى منتشر شده است .اين چاپ سرشارازاغلاط بوده و بهيچ روى شايسته چنين اثرارزشمندى نبوده است . براى دومين بار [ البيان] به

سال 1322 بهمراه برخى حاشيه ها و توضيحات به چاپ رسيده كه سوكمندانه در اشتمال آن براغلاط و ناهنجارى چاپ و آميختگى متن به حواشى دست كمى از چاپ پيشين ندارد. مجموعه آنچه آمد و عظمت و والائى كتاب در مجموعه آثار فقيهان شيعه و مطالب استوار و متين آن آقاى محمد حسون را بر آن داشت كه به تحقيق و تعليق آن دست يازد .

نسخه هاى معتمد
محقق محترم كتاب را براساس نسخه مقابله و تصحيح كرده است كه ويژگيهاى نسخ چنين است :

1. نسخه كتابخانه مجلس شوراى اسلامى نگاشته شده به تاريخ 822 ه.ق . براساس نسخه مقابله شده با نسخه اصل .

2. نسخه كتابخانه آيه الله مرعشى نگاشته شده به سال 843 به خط على بن حسن عاملى .اين نسخه همراه است با حاشيه ها و نيزاجازه احمد بن محمد بن على بن خاتون براساس نسخه خوانده شده بر مولف .

3. نسخه مدرسه نواب (مشهد نوشته شده در قرن نهم به خط شهاب بن كليب النجفى .افزون براينها محقق به چاپهاى ياد شده نيز مراجعه كرده است .

شيوه تحقيق
محقق در تحقيق كتاب شيوه تلفيق نسخه ها را پيشه ساخته است و تلاش خود را بدينسان سامان داده است :

1. مقابله نسخه ها و ضبطاختلاف آنها و دقت درارائه متنى استوار و دقيق .

2. تخريج آيات قرآن و ضبط دقيق آنها.

3. تخريج روايات و عرضه آنها به مصادر و منابع كهن مانند: كتب اربعه .

4. ياد كرد مصادراقوال فقيهان و بعضا ضبطاختلاف اقوال منقول با منابع آن . برخى ازاقوال كه اينك منابع آنها در دست نيست مانند: آراءابن ابى عقيل وابن جنيد و ... كتاب مختلف علامه بعنوان مرجع برگزيده شده و به آن ارجاع شده است .

5. شرح حال مختصر و گويائى ازاعلام متن .

6. تبيين و تشريح مفردات لغات و توضيح عبارات دشوار كتاب .

و در پايان فهرستهاى سودمند و مفصلى تنظيم شده است مانند: فهرست آيات روايات آثار اعلام اماكن حيوانات و موضوعات .

محقق محترم مقدمه مفصل و سودمند نگاشته اند و در ضمن آن از: زندگانى شهيد و رشد فكرى و علمى وى و تحصيلات و سفرهاى علمى آن بزرگوار و گستره دانش و عمق آگاهيها و آثار وى واستادان و مشايخ اجازه و شاگردان و كسانى كه وى اجازه دريافت داشته اند سخن گفته است و در بخش ديگرى به شمارش آثار و تاليفات شهيد پرداخته است .

تحقيق كتاب دقيق است و پانوشتهاى سودمند و كارآمد محقق محترم بر ارزش اين اثر گرانقدرافزوده است . ما توفيق ايشان را در تحقيق و نشر آثار سلف صالح از خداوند بزرگ خواستاريم . حروفچينى كتاب آغاز شده است واميداست در آينده اى نه چندان دور بهمت[ بنياد فرهنگى امام المهدى] در قم منتشر شود.

مولف[ البيان]
فقيه وارسته متفكر ژرف انديش اديب واصولى والانگر مرحوم شمس الدين ابو عبدالله محمد بن شيخ

جمال الدين مكى معروف به شهيداول از خونين چهره ها و سرخ جامگان سلسله مور فقيهان تشيع خونين است كه به سال 734 در جزين ( از قراى جبل عامل )از مادر بزاد و در دامن پر مهر مادرى وارسته رشد كرد و باليد و درسهاى ابتدائى و آگاهيهاى آغازين در عوام اسلامى رااز محضر پر فيض پدر بزرگوارش فرا گرفت . مرحوم شهيد در فراگيرى دانش و گستردگى معلومات به حوزه اى واحد بسنده نكرد و نشستن در محضر عالمان مكتب و مذهبى خاص را كافى ندانسته ،بدينسان كوله بار خويش بر گرفت و حوزه هاى بسيارى را براى دست يافتن به سرچشمه هاى زلال دانش در نورديد و با نگرش والا و سعه صدرى ستودنى زانوى تعلم در محضر تمام آنهائى كه انديشه اى بر سر و شورى بر دل داشتند بر زمين زد واز مكتبهاى آنان بهره ها برد واز خرمن دانش و آگاهى آن بزرگواران توشه ها گرفت و بزودى آوازه بلنداو حوزه ها را فرا گرفت و به عنوان عالمى ژرفنگر و فقيهى جامع واديبى زبردست شهره زمان شد.

اين مختصر كه به يمن معرفى يكى از آثار گرانقدر وى به قلم مى آيد حتى اشاره اى به والائيها بزرگواريها نستوهى هاى آن [مرزبان حماسه جاويد] را بر نمى تابد.

سخن گفتن از مكتب پر فيض و آثار ژرف وانديشه هاى شعله ور و زندگانى سراسر صلابت و نستوهى و پويائى آن رادمرد علم و عمل و قله سان كرامتها و رشادتها فرصتى فراختر و مجالى بسنده تر مى طلبد. آثار آن بزرگوار به انسجام و استوارى گزيده گوئى وابتكار استحكام و روانى شهره است . نوشته هاى بنيادين و گران ارج وى بعنوان مرجع و منبعى در شناخت مسائل اسلامى هماره در پيشديد صالبان علم و جستجوگران فضيلت است . مرحوم مدرس تبريزى درباره جايگاه بلند وى در ميان فقيهان شيعه از جمله نوشته اند

[...ازاكابر علماى اماميه واعاظم فقهاء و مجتهدين اثنى عشريه مى باشد. علمى است عامل فقيه كامل محدث ثقه و رجالى اصولى اديب شاعر ماهر محقق مدقق . در لكلمات اجله به : علامه و شيخ الطائفه و امام الفقه و كهف الشيعه و علم الشريعه و جامع علوم عقليه و نقليه بودن و ماننداينها موصوف . فقيه على الاطلاق و بعداز محقق اول (صاحب شرايع )افقه فقهاى آفاق . در حدود و قواعد فقهيه متفرد و نخستين كسى است از علماى اماميه كه بلقب شهيد ملقب بوده2 ].

شهيد در 17 سالگى به حوزه درس فخرالمحققين ملحق مى شود و پس از يكسال بهره ورى از محضر پر فيض وى استادش در ضمن اجازه اى از جمله درباره وى مى نويسد:

[مولاناالامام العلامه الاعظيم افضل علماءالعالم سيد فضلاء بنى آدم شمس الحق والدين محمد بن مكى بن محمد بن حامد ادام الله ايامه]... 3 .

و در مقامى ديگر درارج گذارى به دانش و بينش آن بزرگوار مى افزايد:

[ از شاگردم محمد بن مكى بيش از آنچه اواز من بهره برده است استفاده كرده ام] . 4 .

اين همه نشانگر نبوغ شگفت زاى و گسترده عظيم دانش آن قله سان معرفت و فقه تواند بود.

بارى شهيد بزرگوار پس از سالها تحقيق تاليف پس از سالها تحقيق تاليف تدريس و تربيت شاگردان بسيار و بر جاى نهادن آثار گرانقدر و پربار سرانجام در روز پنجشنبه نهم جمادى الاولى سال 786 در 52 سالگى پس از مدتى زندانى بودن به جرم دفاع از حريم تشيع و

مرزبانى از كليت اسلام شربت شهادت نوشيده پاسداران شب و حاميان ديجور جهل و مبلغان و فقيهان خودفروخته [وعاظ السلاطين] شكمباره تلالوانوار تابناك آن خورشيد شعله ور را برنتابيدند و بر خاموشى آن كمر بستند و بر قتل آن چهره تابناك همدستان گشتند و خشم كينه و زشتى و پلشتى خود را در به شهادت رساندن آن بزرگوار به نهايت رساندنداينك و در هماره تاريخ چهره خونين آن سرخ جامعه بلند همت همچنان مى درخشيد و مى درخشد و آثار وى كه بر پيشانى خود زيباترين عنوان ها (شهيد) را دارد بر بلندترين جايگاه قرار دارند. دلهاى عاشقان فضيلت با خاطره خونين آن شيهد مى طپد واز لابلاى سطرهاى زرين آثار گرانمايه او پويائى شهامت و صلابت را وام مى گيرند اما آن ديو صفتان زشت خوى جز پلشتى و نكبت و زشت نامى بهره اى نبردند واين زيباترين و تنبه آفرين ترين درسهاى تاريخ است .

--------------------------------------------------------------------------------

با پژوهشگران و محققان تفسيراصفى
محمد بن مرتضى مشهور به فيض
تحقيق مركز تحقيقات دفتر تبليغات اسلامى
مرحوم فيض در ضمن آثار گرانقدر و مايه ورش دز آستان قرآن نيز سه كتاب را سامان داد. وى ابتداء تفسير[ صافى] را نگاشت كه از جمله تفاسير گرانقدر و سودمند قرآن است آنگاه به گزينش واختصار آن همت گماشت و بدان نام[ اصفى] نهاد و در مقدمه آن چنين نوشت :

[ اين تفسير رااز تفسير ديگرم (صافى ) برگزيدم . و در نگارش آن گزيده گوئى را پيشه ساختم و آن رااز زوايد پيراستم . در تفسير آيات به بيان آياتى كه نيازمند توضيح بودند،با توجه به كلام معصومين همت گماشتم . هرگاه از تفسير على ابن ابراهيم قمى چيزى آوردم كه منسوب به امام معصوم نيست در آغازش واژه[ قمى] را نهادم تا از روايات ديگر جدا شود. واگر چيزى از طريق عامه نقل كردم آن را با كلمه[ روى] از روايات ديگر متمايز ساختم و]... 6 .

بدينسان مرحوم فيض تفسير[ اصفى] را نيز چونان[ صافى] بر پايه روايت نهاده است . جز در تبيين لغات و توضيح واژه ها و برخى از توضيحات كه با واژه ها[ اقول] مشخص گرديده است تفسيراز متن روايات بهره جسته است ،يا با آوردن عين روايات و يا با تلخيص و عرضه مضمون آن با عنوان[ كذاورد] و ... تفسيراصفى تاكنون دو بار به چاپ رسيده است :

1. در حاشيه تفسير صافى (يك جلدى چاپ سنگى ) به سال 1274 و نيز به سال 1310.

2. چاپ مستقل به قطع وزيرى به سال 1353.

مركز تحقيقات و پژوهشهاى علمى واسلامى دفتر تبليغات اسلامى از مدتها پيش تحقيق و تصحيح آن را آغاز كرده است واينك كار پژوهش و تعليق آن مراحل پايانيش را مى گذراند.

نسخه هاى معتمد
1. نسخه كتابخانه آستان قدس رضوى نگاشته شده به تاريخ 1081 به قلم محمد هادى بن مرتضى كاشانى شارح[ مفاتيح] و برادر زاده مولف .

2. نسخه ديگرى از آستان قدس رضوى بنگارش محمد صادق بن حاج محمد به تاريخ 1228 اين نسخه شامل سوره كهف تا پايان قرآن است .

3. نسخه كتابخانه ملك نگاشته شده به تاريخ 1242 به قلم احمد بن حاج على .

4. نسخه كتابخانه مدرسه عالى شهيد مطهرى بنگارش محمدامين انصارى به سال 1080 نوشته شده براى نوه مولف .

5. نسخه كتابخانه آيه الله مرعشى ( اين نسخه ازاول تا آخر سوره مائده را دارد) بنگارش محمد علم الهدى فرزند مولف نوشته شده به سال 1078 فراهم آمده از مسوده هاى مولف همراه با تصحيحات مولف .

6. محمدامين ملقب به نجات نوشته شده به سال 1081.اين نسخه بنظر مولف رسيده و حواشى واضافاتى بخط مولف در حواشى آن ديده مى شود با علامت[ منه] و يا[ منه دام ظله] .

شيوه تحقيق
از نسخه هاى ياد شده نسخه ششم اساس كار قرار گرفته و با نسخه هاى ديگر و نسخه ها چاپى مقابله شده است . پس از مقابله و تصحيح و ضبط نسخه بدلها به استخراج روايات از منابع كهن و متون اصلى روائى و تفسيرى و با تكيه بر بينش از پنجاه كتاب تفسيرى و روائى استخراج شده و منابع و مصادر آنها دقيقا ياد شده است .

كار پژوهش استخراج روايات

آن سامان يافته و محققان مشغول بازنگرى نهائى آن هستند. كه اميداست در آينده اى نه چندان دور به چاپ سپرده شود و يكى ديگراز آثار گران ارج و مايه ور مرحوم علامه فيض كاشانى براى بهره ورى عاشقان معارف دراختيار پژوهشگران قرار گيرد.

مولف اصفى
محمد بن مرتضى مشهور به محدث كاشانى و[ فيض كاشانى] از سلسله منور حكيمان واز محدثان و فقيهان بزرگ اسلامى است . دراين نشريه به مناسبتهائى به زندگانى وى اشارتهائى شده و منابع شرح حال وى ارائه شده است . 7 .

--------------------------------------------------------------------------------

پاورقى ها
1. البيان /02

2.ريحانه الادب ج 3.276.

3.روضات الجنات ج 4.7 بحارالانوار ج 107.177.

4.حياة الامام الشهيد 38.مفاخراسلام ج 4.350.

5. براى آگاهى بيشتر از شرح حال آثار و چگونگى حيات علمى و سوانح زندگانى آن بزرگوار ر.ك .

امل الامل ج 181.1 رياض العلماء ج 184.5 مجالس المومنين ج 579.1 تحفقه الاحباب 354. الكنى والالقاب ج 2.377، لولوه البحرين 142. المستدرك ج 437.3 المقابس 281. تنقيح المقال ج 191.3 روضات الجنات ج 3.7 ريحانه الادب ج 3.276، مفاخراسلام ج 4.349،مقدمه شرح لمعه چاپ ده جلدى ،مقدمه القواعد والفوائد و نيز حياة الامام الشهيدالاول .

6.تفسيراصفى /02

7.مجله حوزه شماره 6.56،شماره 7.20،شماره 21.51،شماره 26.168.