استدراک مقاله شعوبيگرى و ضد شعوبيگرى
جعفريان‌ رسول


در شماره 38 مجله آينه پژوهش، مقاله‌اى تحت عنوان «شعوبيگرى و ضد شعوبيگرى در ادبيات اسلامى» به چاپ رسيد. در اينجا چند اثر ديگر در همين زمينه را معرفى مى‌كنيم.
84. خاقانى هم آوا با شعوبيان، عبدالرحيم ثابت، مجله آشنا، ش 30، ص 33 - 42. در اين مقاله، نويسنده بتفصيل درباره گرايشات شعوبى خاقانى سخن گفته است. نمونه‌اى از اشعار خاقانى در اين زمينه چنين است:
كعبه در شومى عرب چون قطب در تنگى صدف‌
يا صدف در بحر ظلمانى گروگان آمده
كعبه گنج است و سياهان عرب ماران گنج‌
گرد گنج آنك صف ماران فراوان آمده‌
كعبه شان شهد و كان زر رسته است اى عجب‌
خيل زنبوران و مارانش نگهبان‌
نمونه ديگر شعر شعوبى خاقانى، كه مؤلف مقاله فوق آورده چنين است:
حاج را ديوان اعماليست و آنك عمره را
ختم اعمال و فذلكهاى ديوان ديده‌اند
كعبه در دست سياهان عرب ديده چنانك‌
چشمه حيوان به تاريكى گروگان ديده‌اند
آنچه ديده دشمنان كعبه از مرغان بسنگ‌
دوستان كعبه از غوغا دو چندان ديده‌اند
بهترين جايى به دست بدترين قومى گرو
مهره جان دار و اندر مغز ثعبان ديده‌اند
85. الشعوبية فى شعر مهيار الديلمى، فصلى است از كتاب مهيار الديلمى، حياته و شعره اثر د. عصام عبدعلى، وزارة الاعلام العراق، 1976، ص 273 - 294. مؤلف ابتدا، تحت عنوان «مقدمة فى الشعوبية و شعرائها» درباره پيدايش شعوبيگرى سخن گفته است. آنگاه به اوجگيرى شعوبيه در دوره آل بويه پرداخته و پس از آن، اشعار مهيار ديلمى را در زمينه شعوبيگرى با عناوين شعوبية مهيار من خلال الدين و التشيع، الفخر بالمجد الفارسى، الحنين الى امجاد الفرس و دولتهم، الشعوبية فى اغراضه الشعرية آورده است. نوشته مزبور در زمينه شعوبيگرى مهيار ديلمى، قابل توجه است.
86. بررسى شعوبيه و تأثير آن بر ادبيات عرب تا پايان عصر عباسى، مليح السادات فردانى. اين نوشته، پايان نامه مؤلف است كه آن را در دانشگاه آزاد اسلامى تهران واحد علوم و تحقيقات با راهنمايى دكتر آذر شب به انجام رسانده است.
87. الشعوبية و الزندقة فى الادب العربى، محسن غياض، مجلة كلية اصول الدين، ش 1، سال اول، ص 87 - 103. اين مقاله به اختصار بحثى را درباره مساوات‌طلبى در اسلام و گرايش اهل تسويه و مسأله مفاخره مطرح كرده و سپس شرحى از آراى شعوبى منسوب به شعرايى چون بشار، ابونواس، مهيار ديلمى آورده و در آخرين مبحث، ارتباط زندقه و شعوبيگرى را بحث كرده است. اين مقاله ناظر به كتاب نبيه حجاب (پيشگفته) است.
مجموعه مقالاتى درباره شعوبيه با عنوان وقائع الندوة القومية لمواجهة الدسّ الشعوبي انتشار يافته كه در كنگره‌اى در سال *87* 1410 ه. ق. عرضه شده است. (در سه مجلد) روشن است كه اين كنگره در راستاى اهداف حزب بعث بر ضد جمهورى اسلامى برگزار گرديده است. برگزار كننده كنگره، هيئة كتابة التاريخ است. مقالات در پنج محور به كنگره ارائه شدهاست:
- طبيعة الحركة الشعوبية
- مظاهر الدس الشعوبى فى العقيدة الاسلامية
- مظاهر الدس الشعوبى فى اللغة و الادب‌
- مظاهر الدس الشعوبى فى التاريخ العربى‌
- مظاهر الدس الشعوبى المعاصر
مقالاتى كه كمترين ربطى به شعوبيه نداشته، در اين فهرست نيامده، است. مقالات اين سه مجلد بدين شرح است: مجلد اول‌
88. العرب و العروبة والعربية من مفاهيم الهوية والامة والدولة فى الفكر العربى الاسلامى، رضوان السيد، ص 7 - 26
89. الموقف الشعوبى من الامة العربية، تطوره و طبيعته، نزار الحديثى، ص 29 - 38.
90. الشعوبية محاولة لفهم جديد، عماد عبدالسلام رؤوف، ص 41 - 48.
91. الهوية القومية و الثقافية للامة العربية و الدس الشعوبى، هاشم يحيى الملاح، ص 51 - 70.
92. الاطار الفكرى للحركة الشعوبية، نورى حمودى القيسى، ص 73 - 82.
93. الشعوبية من قادسية سعد الى قادسية صدام، محاولة لرط المفهوم بين ماضيه و حاضره، زكى مبارك، ص 85 - 110.
94. الاتجاهات الشعوبية و اثرها على القيم العربية، دراسة للصراع الثقافى بين الفرس و العرب، صلاح الدين منسى محمد، ص 113 - 132.
95. حول الجذور التاريخية للدس الشعوبى، بشير ابراهيم بشير، ص 135 - 144.
96. مراجعات حول مفهوم الشعوبية و دور البحث الجامعى فى مواجهتها، ابراهيم القادرى بوتشيش، ص 147 - 165.
97. الخطاب التاريخى المعاصر: نموذجان حول الشعوبية، عبدالودود بن عبداللَّه، ص 173 - 182.
98. مظاهر الدس الشعوبى فى العقيدة الاسلامية و التربية النبوية، بشار عواد معروف (رئيس جامعة صدام للعلوم الاسلاميه [!!] ص 185 - 224.
99. الدس الشعوبى فى العقيدة و الادب فى القرن التاسع عشر، مهدى جواد حبيب البستانى، ص 227 - 244.
100. البهائية و دورها التخريبى، ابراهيم خلف العبيدى، ص 247 - 270.
101. العراق فى مواجهة الحركة الشعوبية فى القرنين التاسع عشر و العشرين «البهائية»، ابراهيم خليل احمد، ص 273 - 292.
102. التيار الشعوبى و اثره فى انعطاف تاريخ الأمة، شاكر محمود عبدالمنعم، ص 295 - 305.
103. خطر الشعوبية على هوية اللغة العربية، احمد محمد الشحاذ، ص 339 - 351.
104. الشعوبيون الجدد و موقفهم من العربية الفُصحى، رمضان عبدالتواب، ص 355 - 372.
105. الشعوبية و الادب العربى، محمد فتوح احمد، ص 377 - 388.
106. الثقافة العربية: ارادة التحدى و مواجهة المصير، عادل جاسم البياتى، ص 391 - 415. مجلد دوم‌
107. تصدى الامة العربية للدس الشعوبى الموقف الشعبى، عبدالرحمن العانى، ص 9 - 25.
108. محاولات الشعوبية فى النيل من قدسية الخلافة، حمدان عبدالمجيد الكبيسى، ص 29 - 49.
109. مشكلة الموالى ورقة خاسرة بيد الشعوبية، فارق عمر فوذى، ص 53 - 100.
110. قضية الشعوبية فى التاريخ الاسلامى، محمد رذوق، ص 103 - 186.
111. الهمدانى و موقفه من الشعوبية، يوسف محمد عبداللَّه، ص 189 - 204.
112. نبوخذ نصر الثانى و تخرصات الشعوبيين، سامى سعيد الاحمد، ص 207 - 222.
113. اثر الشعوبية فى التاريخ الاموى، حسين عطوان، ص 225 - 240.
114. حركة الدس الشعوبى السياسية فى العصر العباسى الاول (132 - 232 ه)، قحطان عبدالستار الحديثى، ص 243 - 255.
115. الدس الشعوبى فى صدر الدولة العباسية، آمال محمد حسن خليل، ص 259 - 271.
116. ظاهرةالشعوبية فى العهد العباسى و ادوار أسرةالبرامكة الفارسية، قويدر بشار، ص 275 - 292.
117. المظاهر السياسية و العقائدية للشعوبية الفارسية فى العصر العباسى الاول، فتحى ابوسيف، ص 295 - 318.
118. تاريخ المستكفى باللَّه العباسى، صورة من صور *88* الدس الشعوبى زمن البويهيين، حامد غنيم ابوسعيد، ص 321 - 332.
119. الشعوبية بوجه عام و دورالبويهيين فى الدس الشعوبى، احمد شَلَبى، ص 335 - 348.
120. السياسة الشعوبية خلال فترة التسلط البويهى (334 - 447ه)، امل عبدالحسين السعدى، ص 351 - 366.
121. النقود كوسيلة اعلامية للهجمات الشعوبية على الخلافة العباسية و دورالنقود المكتشفة حديثا للرد عليه، محمدباقر الحسينى، ص 369 - 390.
122. الدس الشعوبى فى الاندلس و موقف العرب فى مجابهته، عبدالواحد ذنون طه، ص 393 - 416.
123. حول رسالة أبى عامر احمد بن غرسية، على عبدالقادر، ص 419 - 426.
124. الشعوبية فى جنوب شرق الاندلسى فى عصره الامارة العربية، عبدالعزيز سالم، ص 429 - 445.
125. شعوبية الاندلس، سياسة الحكومة الاسبانية لمحو السمات القومية للشخصية العربيةفى القرن السادس عشر الميلادى، فلاح حسن عبدالحسين، ص 449 - 478.
126. موقف العراق من الشعوبية الايرانية أثنا و فى أعقاب الحرب العالمية الثانية، سمير محمد طه، ص 481 - 491.
127. الدس الشعوبى فى اواخر العهد العثمانى ودور صحيفة «القبلة» فى الرد عليه، سعد ابودية، ص 495 - 516.
128. الشعوبية والاستعمار من تاريخ الجزائر الحديث، يوسف مناصرية، ص 519 - 538.
129. البعد الشعوبى فى السياسة الاستعمارية الفرنسية بالجزائر، ناصر الدين سعيدونى، ص 541 - 557.
130. التحدى الشعوبى فى منطقة القرن الافريقى فى العصور الوسطى، احمد جمعاله محمد، ص 561 - 576. مجلد سوم‌
131. الشعوبية الحديثة، الوسائل و الاهداف، لطيف كريم محمد، ص 9 - 30.
132. الشعوبية الحديثة، محمد السعيد عبدالمؤمن، ص 33 - 50.
133. الشعوبية و دورها السياسى فى العصر الحديث، علاء موسى كاظم نورس، ص 67 - 78.
134. حوال الشعوبية الاوربية واطماعها التوسعية فى المشرق العربى، يوسف حسن نحوانمه، ص 81 - 100.
135. الاستعمار الاوربى و الشعوبية فى افريقيا، محمد عبدالرحمان الشيخ، ص 111 - 117.
136. الاستشراق و النظرية الشعوبية الظاهرة الصوفية فى المغرب نموذجاً، احمد بوكارى، ص 153 - 172.
137. الدس الشعوبى على اللغة العربية و آدابها، محمود الحنفى ذهنى، ص 191 - 213.
138. التحديات الفارسية على الامة العربية عبر التاريخ و خاصة فى اواخر الدولة الامويه، د. رمزيه الخير و، مجلة آداب المستنصريه العدد الثالث عشر، ص 311 - 320.
139. العرب فى مواجهة محاولات الفرس التخريبية فى العصر العباسى، توفيق سلطان اليوذبكى، مجلة آداب الرافدين جلد 20، سال 1989، ص 99 - 134.
140. الامة العربية فى مواجهة احقاد العنصرية الفارسية توفيق سلطان اليوزبكى، ج 14، مجلة آداب الرافدين، 1981 م، ص 11 - 28.