گلپايگان در آينه تاريخ
زاد هوش محمدرضا

گلپايگان در آينه تاريخ, فيروز اشراقى (1308ش), ويراسته هم دم نقنه اى,1 چاپ اوّل, چهار باغ, اصفهان, 1383ش2, 1056ص3, وزيرى. گلپايگان
شهرستان گلپايگان از شهرهاى باستانى ايران زمين و اكنون از توابع استان اصفهان است. دانشمندان, شاعران, هنرمندان و كاتبان پر آوازه اى كه از دامن اين خاك برخاسته اند موجب زنده ماندن ياد و خاطره اين سرزمين در ذهن همه ايرانيان است, تاكنون بسيارى نيز درباره اين شهرستان و تاريخ و مردم آن دست به قلم برده اند, تعدادى از اين آثار بدين قرار است:
1. توشه اى از تاريخ گلپايگان و مردم آن, اكبر افاضلى (1309ش), ويراسته فاطمه خوش بخت مروى, چاپ اوّل, ابجد, تهران, 1373ش, 237ص, وزيرى.
2. فرهنگ عامه گلپايگان, جواد غياثى, چاپ اول, علم و ادب, تهران, 1378ش.
3. گلپايگان در آينه تاريخ, كتاب مورد بحث.
4. مجموعه آثار كنگره بزرگداشت علماى گلپايگان, محمدتقى مذهبى و حميدرضا ميرمحمدى و…, چاپ اوّل, دفتر كنگره, قم, 1380ش, وزيرى.
البته كتاب هاى مذكور به تاريخ گلپايگان پرداخته اند و درباره ديگر مطالب مربوط به اين سامان مى توان به كتاب هايى همچون تحقيق در آبشويى خاك هاى شور و قليايى گلپايگان; شناسنامه ايستگاه تحقيقات دامپرورى گلپايگان; مطالعات نيمه تفصيلى خاك شناسى و طبقه بندى اراضى منطقه گلپايگان; نتايج نهايى اجراى طرح شناسايى زنبورداران بومى منطقه گلپايگان; گزارش مطالعات آب هاى زيرزمينى دشت گلپايگان و… اشاره كرد.
اكنون نويسنده اى ديگر با عنايت به نگارش هاى پيش از خود, كتاب گلپايگان در آينه تاريخ4 را پديد آورده است, نويسنده اى كه نامش را با ترجمه دو كتاب ديگر نيز عجين يافته ايم:
ـ اصفهان از ديد سيّاحان خارجى, آتروپات, ويراسته هم دم نقنه اى, چاپ اوّل, 1378ش.5
ـ سفرنامه راجر استيونس6 يا در سرزمين صوفى بزرگ, در دست ترجمه. نگاه نخست
اين كتاب حجيم در ده فصل و بخش هاى مختلف ذيل هر بحث به سامان آمده است. خواننده با نيم نگاهى به فهرست موضوعات و مطالب مندرج در كتاب متوجه مى شود كه شالوده اصلى كتاب, همان نگارش اكبر افاضلى بايد باشد و در بررسى هاى بعدى و جستجو و سنجش بيشتر, اين موضوع به اثبات مى رسد.
در حقيقت, مؤلف كتاب حاضر, مطالب موجود در نگارش استاد افاضلى را بسط داده يا به روز كرده و گاه چيزهايى نيز به تفاريق بر آن افزوده است كه همين موضوع, موجب برهم ريختگى ها و نادرستى هاى فراوان شده است. اشتباهات تاريخى
1. تاريخ وفات ميرزا محمدباقر گلشن گلپايگانى, 1305ق است, نه 1290ق.7
2. تاريخ وقف نامه مفصل امام زاده هفده تن گلپايگان, روز دوازدهم ذى قعده است, نه دهم آن ماه.8
اشتباهات جغرافيايى
1. (چهارسوقِ محله بيدآباد)9 وجود ندارد, زيرا چهارسوق محله اى جداى از بيدآباد است.
2. (مسجد ميرزا حسين اصفهانى نرسيده به مسجد سيّد)10 وجود ندارد و مدرسه ميرزا حسين, صحيح است.
3. محمود اشراقى, قله دماوند را فتح كرده است,11 نه قله الوند12 را.
4. مردآويج زيارى, حاكم منطقه كرج ابودلف بوده است, نه (مناطق وسيع كَرَ).13
5. (دارالقران حكيم)14 به جاى دارالقرآن الكريم, مؤسسه تأسيس شده به دست آيت الله گلپايگانى. غلط هاى روى جلد
1. (آئينه) به جاى آينه.
2. (ولايت ثلاث) به جاى ولايات ثلاث.
گذرى بر غلط هاى متن
از اغلاط مطبعى مى گذرم, چون دست كم در هر صفحه به چهار نمونه از اشتباه هايى از اين دست برمى خوريم; در اين بخش, تنها نمونه هايى از غلط هايى را ذكر مى كنم كه به گمانم از غلط چاپى و مطبعى و اشتباه حروفچين گذشته و با كلمه, تفاوتى كلى يافته يا در تمام صفحات تكرار شده يا به نحوى موجب گمراهى خواننده مى شود:
1. (اثنى عشر)15 , اثنى عشرى.
2. (الجمعين)16 , اجمعين.
3. (الصواة)17 , الصلاة.
4. (الضائر)18 , الضمائر.
5. (البعد)19 , العبد.
6. (العلام)20 , الاعلام.
7و 8. الف و لام گذاشتن بر سر كلمات فارسى و برداشتن الف و لام در كلمات عربى21 و تكرار آن در هر صفحه و هر سطر.
9. (المحمد)22 , محمد.
10. (با اتقاء)23 , به اتقى.
11. (بايت)24 , بابت.
12. (بسمه الله الرحمن الرحيم)25 , بسم الله….
13. (بيته)26 , نبيّه.
14. (پيشگاه)27 , پيشگام.
15 و16. تاى مربوطه28 را به صورت مبسوطه29 نوشتن, مانند (هدايت العباد)30 , هداية العباد و مبسوطه ها را به صورت مربوطه نوشتن مانند (گفتمان مهدوية)31 , گفتمان مهدويّت.
17. (تصحح)32 , تصحيح.
18. (توين) , نوين.
19. (ثمامئه)33 , ثمان مائه.
20. (جلاتحاب)34 , جلالت مآب.
21. (جلاتحاب)35 , چلالت مآب.
22. (جلاتماب)36 , جلالت مآب.
23. (جوق)37 , جوى.
24و25. (حجت الاسلام)38 و (حجت اللاسلام)39 , حجّت الاسلام.
26. (خاتم)40 , خاتمه.
27. (رويان شناسى)41 , رويان شناسى.
28و29. (سا)42 و (س آل)43 , سال.
30. (سرالورى)44 , سرالوارى.45
31. (شارج)46 , شارح.
32. (عده ايى)47 , عده اى.
33. (علماى تهران)48 , علماى گلپايگان.
34. (فئودالتيه)49 , فئوداليته.
35. (قتل و عام)50 , قتل عام.
36و37. (كتبيه)51 و (كتيبه)52 , كتبه.
38. (لعنت اللهى)53 , لعنتِ الهى و (اله)54 , اللّه.
39. (متوره)55 , منوّره.
40. (مجد)56 , مجلّد.
41. (مجله)57 , مجلّد.
42. (مصيلاً)58 , مصلّياً.
43. (مقام)59 , مقامه.
44. (ويرانها)60 , ويرانى ها.
45. (يحى)61 , يحيى.
46. (يومن)62 , يمن.
47. (ذالك)63 , ذلك. بررسى غلط ها در هشت سطر از يك صفحه
براى آگاهى بيشتر از ارزش كتاب, لازم ديدم در محدوده كوچك ترى نيز به بررسى غلط ها بپردازم; لازم به ذكر است صفحه مورد بررسى ما صفحه782 است, ولى اين غلط ها عيناً در صفحات 883 تا 884 هم تكرار شده اند:
1. (الصوة)64 , الصلاة.
2. (بهم برسانيدند)65 , به هم رسانيدند.
3. (حمد عليخان)66 , محمدعلى خان.
4. (در حالى كه)67 , در حالتى كه.
5. (از امجوز)68 , ازو مجوز.
6. (طلب)69 , طلباً.
7. (همكى)70 , همگى.
8. (تمام)71 , تمامى.
9. (تعديد)72 , تحديد.
10. (سه دانگ مزرعه)73 , سه دانگ از جمله شش دانگ مزرعه. مغلق بودن جملات
نويسنده به طور كلى به سختى مى نويسد و در يك كلام با نثر فارسى, مشكل دارد تا آن جا كه با مطالعه چند صفحه از كتاب متوجه مى شويم كه كل كتاب بايد دوباره و از نو بازنويسى شود.
علاوه بر اين در ذيل شرح حال عالمان گلپايگان, تنها چند جمله عربى را از ذريعه نقل كرده74 و بدون ترجمه رها ساخته و يا جملات فارسى را از منابع دست چندم آورده و به خيال خود, براى خلاصه نويسى, سطرهايى از نقل قول ها را حذف كرده75 و بدين گونه, رشته كلام را به كلى گسيخته است. نمونه هاى نثر
1. … كه كتاب معروفى است ديگر به چاپ رسيده به خط نسخ در سال 1303 مى رسد.76
2. اينك شرح حال رجال نامى علم و دانش و سياست كه از زاده گلپايگان پرورش يافته اين ديار هستند.77
3. (معروف ترين كتاب طنز آقا جمال عقايد النساء يا كلثوم نه نه است)78 كه آدمى خيال مى كند آقا جمال خوانسارى, دانشمند پرآوازه قرن دوازده هجرى به كلّى به كار طنز و هزل اشتغال داشته است.
4. شانسى كه خمين آورد وجود حضرت امام خمينى و زادگاه ايشان بود.79 تحريف اسناد
1. در وقف نامه مسجد جامع گلپايگان ذكر شده است كه ميرزا محمدعلى خان, سه دانگ از جمله شش دانگ مزرعه لرهرامش را وقف كرده است,80 در حالى كه در كتاب حاضر آمده است: محمدعلى خان, تمام سه دانگ مزرعه را وقف كرده.81
2. در همان وقف نامه ذكر شده است كه يك خمس از درآمد مزرعه بايد بابت حق التولية به متولى داده شود,82 در حالى كه در كتاب حاضر آمده است نيمى از درآمد را بايد به متولّى بدهند.83
3. موقوفات مذكور در وقف نامه امام قلى خان بر امام زاده احمد بن على و شاه زاده ابوالحسن و امام زاده هفده تن است, در حالى كه در اين كتاب آمده است كه موارد وقف, تنها شامل امام زاده هفده تن گلپايگان مى شود.84 شيوه هاى ارجاع
در كتاب حاضر به جاى پيروى از يك شيوه واحد با اَشكال گوناگونى روبه رو مى شويم, از جمله در پانوشت ها گاه منبع مورد ذكر, بر حسب نام نويسنده, نام خانوادگى پديدآورنده يا نام كتاب آمده است يا آن كه نام اثر را به كلى از خواننده پوشيده داشته است براى مثال:
(ر.ك: دكتر محمد مسيبى, خانم مريم شهسوارى).85
علاوه بر آن كه ويژگى هاى كتاب شناختى آثار نيز به شدت بر هم ريخته, ناهماهنگ و حتى اشتباه است:
1. (انتشارات اميركبير)86 , كتاب هاى جيبى, ناشر كتاب سياحت نامه مسيو چريكف.
2. (انتشارات مردان)87 , انتشارات يزدان, ناشر كتاب هجوم افغان و زوال دولت صفوى.
3. (پگاه ترجمه)88 , بنگاه ترجمه و نشر كتاب.
4. عالم آراى صفوى چاپ بنياد فرهنگ است, نه چاپ (بنياد فرهنگى ايران).89
5. ناشر ديوان نجيب الدين جرفادقانى, انتشارات ما در تهران است, نه (انتشارات خواجه).90
6. ناشر كتاب تذكرة القبور اثر شادروان سيد مصلح الدين مهدوى, انتشارات ثقفى است, نه ربّانى.91
7و8. از ناشران معتبر, كتابفروشى خيام است, نه (كتاب خيام).92
گاهى چند تاريخ به دنبال يكديگر براى تاريخ چاپ يك كتاب به چشم مى آيد:
(1324 خورشيدى چاپ سوم 1356 خورشيدى).93
يا نام كتاب, اين گونه تقطيع شده است:
(كتابخانه غرب, مدرسه آخوند, همدان, 1353, انتشارات فرهنگ ايران زمين)94 , فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه غرب (مدرسه آخوند همدان), فرهنگ ايران زمين, تهران, 1353.
در بيشتر مواقع در ارجاع به كتاب هاى چند جلدى, تنها به شماره صفحه منابع اشاره مى شود و شماره جلدها ناگفته مى ماند. نام كتاب ها
خواننده با نام كتاب هاى بسيار جديدى آشنا مى شود و با كمى جستجو درمى يابد كه نام بيشتر كتاب هايى كه به نحوى به آن ارجاع داده مى شود يا سخنى از آن به ميان مى آيد به غلط ضبط شده است:
1. از آثار ملا زين العابدين گلپايگانى, رساله صلاة الجمعه است نه (جمعه).95
2. از جمله نگارش هاى مرحوم شيخ عبدالله گلپايگانى, كتاب التّبر المسكوك در حكم لباس مشكوك است,96 نه (البتر المسلوك).97
3. (افاضة التعليقيه الفوائد)98 , افاضة العوائد, تعليقة على درر الفوائد اثر آيت الله گلپايگانى.
4. (الف ليله)99 , الف ليلة و ليلة.
5. (الف ليله فارسى)100 , هزار و يك شب.
6. (المتعلمين)101 , تبصرة المتعلمين نوشته علامه حلى.
7. (الملة الدمشقية)102 , اللمعة الدمشقية فى فقه الامامية نگارش مشهور شهيد اول.
8. (به انقراض سلسله صفويه)103 , انقراض سلسله صفويه و ايام استيلاى افاغنه در ايران.
9. (تاريخ ارك)104 , تاريخ اراك نوشته ابراهيم دهگان.
10. (تاريخ علمى و اجتماعى اصفهان در قرون اخير)105 , تاريخ علمى و اجتماعى اصفهان در دو قرن اخير اثر شادروان سيد مصلح الدين مهدوى.
11. (تذكرة الشعراى اصفهان)106 , تذكره شعراى اصفهان اثر سيد مصلح الدين مهدوى.
12. (توشه اى از گلپايگان)107 , توشه اى از تاريخ گلپايگان و مردم آن تأليف اكبر افاضلى.
13. (حديقة الشعر)108 , حديقة الشعرا اثر احمد ديوان بيگى.
14. (در دربار سلطان صاحبقران)109 , سفرى به دربار سلطان صاحب قران.
15. (راحله)110 , رحلة ابن بطوطه.
16. (راحة الصدور و اية الصدور)111 , راحة الصدور و آيةالسرور در تاريخ آل سلجوق اثر راوندى.
17. (زينب المجالس)112 , زينت المجالس نگاشته مجدالدين محمد حسينى مشهور به مجدى.
18. (سرزمين هاى خلافت شرقى)113 , جغرافياى تاريخى سرزمين هاى خلافت شرقى تأليف لسترنج.
19. (سفينيه المحمود)114 , سفينة المحمود اثر محمود ميرزا قاجار.
20. (شارق الشموس)115 , مشارق الشموس فى شرح الدروس تأليف آقا حسين خوانسارى.
21. (ضيع العقود)116 , صيغ العقود.
22. (كتاب هاى از عهد عتيق…)117 , كتاب هايى از عهد عتيق براساس كتاب مقدس اورشليم.
23. ميرزا ابوالقاسم جعفر مشهور به ميركبير (1090ـ 1158ق) كتابى در حج نگاشته, نه (كتابى در حق).118
24. (گنيجينه دانشمندان)119 , گنجينه دانشمندان نوشته شريف رازى.
25. (معاويه سردسته جنايتكاران)120 , معاويه سردسته تبهكاران آثر آيت الله وحيد گلپايگانى.
26. (من لايحضر الفقيه)121 ,كتاب من لا يحضره الفقيه.
27. منهج السداد شرح ارشاد الاذهان است, نه (به روش شرح كتاب ارشاد).122
28. (موزه هاى دربار)123 , موزه هايى در باد اثر بى نظير مرتضى فرهادى.
29. (موزه هاى در ياد)124 , موزه هايى در باد اثر بى نظير مرتضى فرهادى.
30. نگارش مرحوم شيخ عبدالله گلپايگانى, كتاب فصل القضاء است,125 نه (فصل اقتصا).126 نام نويسندگان
1. (احمد عليّ بن مختار)127 , احمد بن على مختار گلپايگانى (اواسط ق13) نويسنده منهج السداد فى شرح الارشاد.
2. (البطرى)128 , طبرى.
3. (انديشه)129 , حسن انوشه مترجم كتاب تاريخ ايران از سلوكيان تا فروپاشى دولت ساسانيان.
4. (بدبختى)130 , نوبختى نويسنده رساله علةالعلل.
5. (بمتون)131 , آن لمبتون.
6. (پيرينا)132 , حسن پيرنيا نگارنده كتاب ايران باستان.
7. تذكرة القبور اثر شادروان سيد مصلح الدين مهدوى به (سيّد محمد مهدوى) نسبت داده شده.133
8. (جابر انصارى)134 , محمدحسن جابرى انصارى.
9. خدمات متقابل اسلام و ايران اثر مشهور استاد مرتضى مطهرى به (شهيد دكتر مفتح) نسبت داده شده.135
10. (دهگان, متين)136 , ابراهيم دهگان نويسنده تاريخ اراك و تاريخ انجدان.
11. (شهروزى)137 , شهر زورى نويسنده كتاب نزهة الافراح و روضة الافراح.
12. (عباسى)138 , عباس پرويز نويسنده تاريخ تمدن جديد.
13. (فروغى شاعر)139 , فروغى بسطامى شاعر نامدار ايران.
14. كتاب تذكرة الفقها از علامه حلى در ذيل آثار احمد بن على مختار گلپايگانى آمده است.140
15. كشف الحجب و الاستار عن وجه الكتب والاسفار تأليف سيد اعجاز حسين نيشابورى كنتورى است, نه تأليف (سيد احمد صفايى خوانسارى).141
16. (لشگرى)142 , يدالله شكرى, كوشنده در چاپ عالم آراى صفوى.
17. نويسنده بستان السياحة زين العابدين شيروانى است, نه (سعيد طباطبايى نايينى).143 هنرمندان
1. در ذيل نام هنرمندان144 چنين آمده است: دو كتابِ مجموعه, به خط وى تحرير يافته…. اين كه كدام مجموعه و با چه تاريخى و چه سالى و محل نگهدارى نسخه خطى آن و مأخذ نقل قول, ذكر نمى شود.
2. كتابت قطعاتى را به (مولى ملك محمد جواهرى شيرازى) نسبت داده,145 در حالى كه كاتب اين قطعات, محمدكاظم بن محمدحسن گلپايگانى بوده است.
3. (محمدحسين گلپايگانى)146 , محمدحسن بن محمدعلى گلپايگانى, كاتب مشهور و پركار قرن چهارده قمرى. شاعران
چون از ديوان هر شاعر بدون در نظر گرفتن هيچ شيوه نامه اى ده ها بيت را تايپ كردن كارى دشوار نيست مؤلف در پاورقى ها كلمات و واژگان را معنا كرده تا كارى انجام داده باشد.
اين معانى عموماً به نقل از فرهنگ فارسى دكتر محمد معين آمده است147 و گاه كلماتى كه معنا مى شوند بسيار ساده اند و معناى آنها بسى دشوارتر از اصل و گاه اشتباهات و نادرستى هاى بسيار نيز به چشم مى آيد از جمله (انام) كه (آفريدگار) معنا شده است148 يا (كوير) كه در مقابل آن مى خوانيم: (منظور منطقه نمك لون است).149
از سويى شعرهاى ديگران هم به اشتباه در ذيل نام ديگر شاعران به طبع رسيده است, از جمله شعر سه صفحه اى (على احمدى كرمانى)150 در ذيل (محمد جواد صافى).151
تكرار
1. بخش هاى (مشاهير و معاريف),152 (نخبگان گلپايگان)153 و (دانشمندان گلپايگان)154 بايد در يكديگر ادغام شوند.
2. عنوان (محمدكاظم بن محمدحسن گلپايگانى) به اشتباه دو بار آمده و دو بار به ذكر آثار و شرح حال پرداخته شده است.155
3. مطالب مربوط به شرح حال آيت الله گلپايگانى يك بار در بخش (دانشمندان گلپايگان)156 و بار ديگر در بخش (نخبگان گلپايگان)157 آمده است.
4. (ميرزا محمدباقر گلپايگانى) همان (ميرزا محمد گلشن) است كه دو بار به شرح حال او پرداخته شده.158
5. متن هر يك از وقف نامه هاى (لهرامش) دوبار درج شده است.159
6. تصوير وقف نامه امام زاده (هفده تن گلپايگان), پس از اين كه در صفحه 238 آمده است, در صفحات 239 تا 241 نيز دوباره تكرار مى شود.
7. شرح حال ميرزا ابوالقاسم جعفر ميركبير (1090ـ 1158ق) در بخش (نخبگان گلپايگان) آمده160 و سپس در بخش (شعرا و نويسندگان خوانسار) هم تكرار شده است.161 تخصصى نبودن
آوردن مطالب نامربوطِ كم اهميت و بى اهميت از ارزش كتاب به نحو چشم گيرى كاسته است:
1. در فهرست گياهان دارويى گلپايگان و خاصيت طبى آنها162 در ذيل هر گياهى كه در گلپايگان مى رويد خواص طبى هر يك را به نقل از منابع غير معتبرى همچون پزشك در خانواده و صد گياه و هزار درمان آورده است, در حالى كه صدها منبع ديگر نيز موجود است كه همگى آنها خواص دارويى گياهان مورد ذكر را دربر دارد, مثلاً اگر در گلپايگان تمام گياهان دارويى مى روييد حتماً نويسنده قصد داشت كه تمامى كتاب هاى طب قديم را در كتاب خود درج كند. ذكر خاصيت هاى گياهان در صورتى صحيح بود كه گياهى از نوعى خاص بوده و با محصولات ديگر مناطق تفاوت داشته يا به كلى ناشناخته مانده يا تنها در شهر گلپايگان به عمل آمده و انحصاراً در آن جا مى رويد.
2. در بخش مؤسسات تمدنى جديد, وضعيت از اين هم ناپسندتر است; در ذيل هر موضوع, چيزى بيش از دو سطر به چشم نمى آيد كه مربوط به شهر گلپايگان باشد مثلاً در ذيل (پست), تاريخ تمبر و تلگراف و چاپارخانه و سابقه پيك در ايران و جهان بررسى شده163 و پس از همه اينها تنها در يك سطر, نام رؤساى اداره پست گلپايگان آمده است.164
3. بخش هايى به تاريخ خوانسار165 و خمين166 اختصاص يافته كه به بحث گلپايگان و موضوع كتاب حاضر مربوط نبوده و بايد در كتاب جداگانه اى بررسى مى شد.
4. مؤلف در بخش پنجم از فصل نخست به (امثال و حكم و تمثيلات رايج در گلپايگان) پرداخته است167 اما بسيارى از اين امثال, تازه نيستند و همان ضرب المثل هاى رايج در زبان رايج فارسى است كه به زبان محلى درآمده اند و گاه تفاوت آنها با اصل ضرب المثل در يك كلمه است مثلاً اُ , آب و… و همين گونه است بخش ششم از همين فصل, زير عنوان (اصطلاحات عاميانه مردم گلپايگان).168 تصويرها و نقشه ها
از بى فايده بودن نقشه هاى قديمى كه بگذريم, تصاوير اشخاص به صورت بسيار ناهماهنگ و غير ويرايش شده, در قطع هاى بزرگ و درشت در ميان متن آمده و حتى از تصوير اطفال و كودكان منطقه و دبستانى ها و شاگرد اوّلى هاى گلپايگان هم به سبك رپُرتاژ آگهى در مجلات بازارى سود جسته است. نمونه هاى اشعار
در ذيل معرفى شاعران گلپايگانى169 اشعار بسيار بلند و خسته كننده اى درج شده و حتى اشعار ضعيف و سخيف معاصران نيز تمام و كمال نقل گشته تا جايى كه خواننده در مى يابد كه چيزى در حدود يك سوم كتاب را اين چنين اشعارى اشغال كرده اند و از طرفى, بيشتر اين اشعار نيز در ديوان صاحبان آنان درج شده و موجود است و متأسفانه نكته تازه اى دربر ندارد.
بخش حاضر در صورتى مفيد مى نمود كه شامل اشعار شاعران نوپرداز گلپايگان و شاعران بدون ديوان گلپايگان يا دانشمندانى باشد كه اشعارى پراكنده سروده اند, ولى شعر آنان در جايى به چاپ نرسيده است.
علاوه بر اين, اشعار مذكور به كلى مخدوش و پر از غلط هاى چاپى است كه ذكر حتى گوشه هاى از آن نيز ناممكن و آزاردهنده است, اين دوبيتى را براى نمونه بخوانيد:
من نمى گويم كه آن عالى جناب
هست پيغمبر ولى دارد كتاب
مثنوى اوست قرآن مدل
بعضى را و بعضى ديگر را مذل170

البته اين يكى از اشعار مشهور است, واى به حال اشعار غير مشهور و شعر شاعران گمنام كه مراجعه به ديوان آنها و مقابله اشعارشان نيز براى ما امكان پذير نيست.
با در نظر گرفتن اين نكات مى توان نتيجه گرفت بخش حاضر بايد در چاپ بعدى كتاب به كلى حذف شود. فهرست اعلام
پايان بخش كتاب, فهرست اعلام است, تنها شامل نام كسان171 و جاى ها172 كه البته هيچ كارآيى و كاربردى نمى تواند داشته باشد, چون القاب نيز در ترتيب الفبايى منظور شده اند مثلاً آيت الله محمدى در (الف) آمده است نه در (ميم)173 و….پى نوشت : 1. همسر مؤلف. 2. در برگه فيپا (فهرست نويسى پيش از انتشار), 1382ش. 3. در برگه فيپا (فهرست نويسى پيش از انتشار),1040ص. 4. گفتنى است از اين پس, اين كتاب را به صورت گلپايگان در آينه تاريخ ثبت نموده و در ارجاعات نيز بدين صورت از آن نام مى بريم. 5. همسر مترجم. 6. Roger stevens. 7. گلپايگان در آينه تاريخ, ص713. 8. همان, ص237. 9. همان, ص701. 10. همان. 11. بنگريد به: فصل نامه كوه, ش17, س5, زمستان 1378. 12. گلپايگان در آينه تاريخ, ص30و729. 13. همان, ص989. 14. همان, ص404. 15. همان, ص873. 16. همان, ص710. 17. همان, ص873 و883. 18. همان, ص882. 19. همان, ص701. 20. همان, ص873. 21. همان, در بيشتر صفحات. 22. همان, ص710. 23. همان, ص874. 24. همان, ص873. 25. همان, در بيشتر صفحات. 26. همان, ص710. 27. همان, ص714. 28. (ـة). 29. ـت. 30. گلپايگان در آينه تاريخ, ص403. 31. همان, ص414. 32. همان, در بيشتر صفحات. 33. همان, ص247. 34ـ36. همان, ص817. 37. همان, ص6و78. 38ـ40. همان, در بيشتر صفحات. 41. همان, ص738. 42و43. همان, در بيشتر صفحات. 44. همان, ص247. 45. بناهاى تاريخى و اماكن باستانى ايران, ص65. 46. گلپايگان در آينه تاريخ, ص706. 47. همان, ص431. 48. همان, ص1050. 49.همان, ص693. 50. همان, ص37. 51. همان, ص701. 52. همان, ص226 و231. 53. همان, ص882. 54. همان, در بيشتر صفحات. 55. همان, ص984. 56و57. همان, ص145. 58. همان, ص710. 59. همان, ص874. 60. همان, ص37. 61. همان, در بيشتر صفحات. 62. همان, ص505. 63. همان, در بيشتر صفحات. 64 ـ73. همان, ص872. 74. همان, ص696 و…. 75. همان, در بيشتر صفحات. 76. همان, ص708. 77. همان, ص726. 78. همان, ص950. 79. همان, ص991. 80. موجود در آرشيو اداره اوقاف شهرستان گلپايگان. 81. گلپايگان در آينه تاريخ, ص872. 82. موجود در آرشيو اداره اوقاف شهرستان گلپايگان. 83. گلپايگان در آينه تاريخ, ص873. 84. همان, ص237. 85. همان, ص66. 86. همان, ص175. 87. همان, ص172. 88. همان, ص137. 89. همان, ص1046. 90. همان, ص431. 91. همان, ص698 و1050. 92. همان, ص399. 93. همان, ص178. 94. همان, ص704. 95. همان, ص391. 96. تاريخ علمى و اجتماعى اصفهان در دو قرن اخير, ج2, ص381. 97. گلپايگان در آينه تاريخ, ص398. 98. همان, ص725. 99و100. همان, ص712. 101. همان, ص708. 102. همان, ص711 و712. 103. همان, ص113. 104. همان, ص125. 105. همان, ص397. 106. همان, ص1050. 107. همان, ص699. 108. همان, ص454. 109. همان, ص1043. 110. همان, ص1041. 111. همان, ص1045. 112. همان, ص974. 113. همان, ص103. 114. همان, ص514. 115. همان, ص950. 116. همان, ص416. 117. همان, ص272. 118. همان, ص954. 119. همان, ص612. 120. همان, ص411. 121. همان, ص704. 122. همان, ص695. 123. همان, ص104. 124. همان, ص40 . 125. تاريخ علمى و اجتماعى اصفهان در دو قرن اخير, ج2, ص381. 126. گلپايگان در آينه تاريخ, ص398. 127. همان, ص695. 128. همان, ص148. 129. همان, ص101. 130. همان, ص400. 131. همان, ص831. 132. همان, ص148. 133. همان, ص698. 134. همان, ص168. 135. همان, ص697. 136. همان, ص125. 137. همان, ص400. 138. همان, ص915. 139. همان, ص706. 140. همان, ص695. 141. همان, ص952. 142. همان, ص106. 143. همان, ص974. 144. همان, ص700ـ720. 145. همان, ص706. 146. همان, ص711. 147. البته بدون ذكر مأخذ. 148. گلپايگان در آينه تاريخ, ص585. 149. همان, ص686. 150. كه اهل كرمان است و نمى دانم در ميان شاعران گلپايگان چه مى كند. 151. گلپايگان در آينه تاريخ, ص568 ـ570. 152. همان, ص752ـ 755. 153. همان, ص721ـ751. 154. همان, ص388ـ420. 155. همان, ص706 و713. 156. همان, ص402ـ406. 157. همان, ص724ـ726. 158. همان, ص452و455 و 712 و713. 159. همان, ص872 ـ 874 و 883 ـ 885. 160. همان, ص722و723. 161. همان, ص954 و955. 162. همان, ص89. 163. همان, ص906ـ911. 164. همان, ص911. 165. همان, ص931ـ969. 166. همان, ص970ـ 1008. 167. همان, ص307ـ324. 168. همان, ص325ـ387. 169. همان, بخش دوم از فصل پنجم, ص421ـ687. 170. همان, ص639. 171. همان, ص113 و1031. 172. همان, ص1033ـ1039. 173. همان, ص1014.