جهت دوم

در بحث ارث زوجه از عقار، جزئيات و تفصيلات فراوانى در سخنان فقها ذكر شده يا ممكن است ذكر شود كه در اينجا به بررسى برخى از آنها مى‌پردازيم:

تفصيل ميان زوجه فرزند دار و زوجه بى فرزند: رأى مشهور اين است كه زوجه فرزنددار از عين رباع ارث مى‌برد و زوجه بى فرزند از رباع ارث نمى‌برد. در بخش نخست مبناى اين تفصيل را مشروحاً بيان كرديم و نيازى به تكرار آن نيست.

تفصيل ميان رباع و ديگر زمينها: برخى از فقها ميان رباع كه عبارت است از خانه و زمين مسكونى و ديگر زمينها مانند باغها و مزارع تفصيل داده‌اند. براساس اين تفصيل، زوجه فقط از رباع يعنى زمين مسكونى ارث نمى‌برد و از قيمت ساختمانها و ابزار و مصالح آنها حتى درختان ارث مى‌برد، اما از عين زمينهاى ديگر و عين اشيايى كه در آنهاست همچون ساير اموال تركه ارث مى‌برد. اين تفصيل، رأى شيخ مفيد است ، وى در كتاب مقنعه مى‌گويد: «زوجه از ارث رباع يعنى خانه‌ها و منازل محروم است نه باغها و اراضى كشاورزى». (1) ظاهر سخن سيدمرتضى نيز گوياى همين تفصيل است، وى در كتاب انتصار مى‌گويد: «زوجه از رباع هيچ ارث نمى‌برد، بلكه حق او از قيمت ساختمان و ابزار و آلات داده مى‌شود نه از قيمت عرصه». (2)

شيخ طوسى با اين تفصيل مخالف بوده و باغها و مزارع را نيز به رباع ملحق كرده است. وى در كتاب نهاية مى‌گويد:

برخى از فقهاى ما گفته‌اند كه اين حكم [محروميت زوجه از ارث[ اختصاص به خانه‌ها و منازل دارد نه زمينها و باغها. رأى نخست در روايات بيشتر آمده و در مذهب روشن‌تر است. اين حكمى كه ذكر كرديم فقط در صورتى است كه زوجه، فرزندى از ميّت نداشته باشد، اما اگر از او داراى فرزند است حق او از همه آنچه ذكر كرديم از ضياع و عقار و خانه‌ها و منازل داده مى‌شود. (3)