روايتى كه مسلم نقل كرده و به حديث «ليلة التعريس» مشهور است و آلوسى آن را در تفسيرش از ابن همام نقل كرده، تعارض است. آلوسى حديث را اين گونه نقل مى‌كند: ابن همام گفته است:

حديث ابن عباس با حديثى كه در صحيح مسلم، موسوم به حديث «ليلة التعريس» است، تعارض دارد. در اين حديث آمده كه رسول خدا(ص) فرمود: «ليس في النوم تفريط و انّما التفريط في اليقظة أن يؤخّر الصلاة حتّى يدخل وقت صلاة أُخرى»؛در خواب تفريطى نيست، بلكه تفريط در بيدارى است كه انسان نماز را به تأخير اندازد تا وقت نماز ديگر فرا رسد.

آلوسى پس از نقل سخن ابن همام مى‌گويد: در اين حديث مجال بحث وجوددارد (109).

پاسخ:همچنان كه آلوسى گفته، در اين حديث مجال بحث، بلكه ردّ وجود دارد؛ زيرا اوّلاً: حديث تعريس شامل جمع تقديم نمى‌شود، بلكه مختصّ جمع تأخير است؛ زيرا در حديث آمده: «يؤخّر الصلاة حتّى يدخل وقت صلاة أخرى»؛انسان نماز را به تأخير اندازد تا وقت نماز ديگر فرا رسد.

ثانياً: عمل ابن عباس (رضي اللّه‌ عنه) حاكى از اين است كه جمع پيامبر(ص) بين دو نماز ـ آن چنان كه مسلم نقل كرده ـ به صورت جمع تأخير بوده است. در اين حديث آمده: روزى ابن عباس پس از نماز عصر خطبه‌اى براى ما ايراد كرد و خطبه‌اش به قدرى طول كشيد كه خورشيد غروب كرد و ستاره‌ها نمايان شدند و مردم به صدا آمدند كه: «الصلاة، الصلاة». مردى از قبيله بنى تميم نزد ابن عباس آمد ودايم اين عبارت را تكرار مى‌كرد: «الصلاة، الصلاة!» ابن عباس به او گفت: اى مادر مرده، به من سنّت پيامبر(ص) راآموزش مى‌دهى. آنگاه گفت: من رسول خدا(ص) را ديدم كه نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را به صورت جمع خواند. عبداللّه‌ بن شقيق مى‌گويد: با اين سخنان در دل من ترديدى ايجاد شد، از اين رو نزد ابو هريره آمدم و از او جريان را سؤال كردم و او سخن ابن عباس را تصديق كرد. (110)