بر «تكاليفى» است كه هر فردي در قبال انسان‌هاى ديگر دارد. از آنجا که رسالت دين تعليم و تربيت انسان است، در مقام بيان، به مسئوليت‌ها توجه بيشترى دارد.[1]

امام سجاد(عليه السلام) در اين زمينه بيان زيبايي دارد و مي‌فرمايد: «اِعْلَمْ رَحِمَكَ اللَّهُ اَنَّ لِلّهِ عَلَيْكَ حُقُوقاً مُحيِطَةً بِكَ فِى كُلِّ حَرَكَةٍ تَحَرَّكْتَهَا اَوْ سَكَنَةٍ سَكَنْتَهَا اَوْ مَنْزِلَةٍ نَزَّلْتَهَا اَوْ جَارِحَةٍ قَلَّبْتَهَا اَوْ آلَةٍ تَصَرَّفْتَ بِهَا بَعْضاً اَكْبَرُ مِنْ بَعْضٍ وَ اَكْبَرُ حُقُوقِ اللَّهِ عَلَيْكَ مَا اَوْجَبَهُ لِنَفْسِهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ هُوَ اَصْلُ الحُقوقِ وَ مِنهُ تَتَفَرّعُ سائرُ الحقُوقُ ...»؛[2] خدا تو را رحمت كند؛ توجه داشته باش كه اطراف تو را حقوقى فرا گرفته و تو در محاصرة مجموعه‏اى از حقوق قرار گرفته‏اى كه حتماً بايد آنها را رعايت كنى و راه فرارى از آنها ندارى. هر حركتى انجام دهى مشمول حقى است. سكون هم داشته باشى، باز آن هم مشمول حقى از حقوق است. هر اندامى از اندام‏هاى بدنت را به كار گيرى، مورد حقى از اين حقوق است. از هر ابزارى براى كارهاى خود استفاده كني، باز حقوقى به آنها تعلق مى‏گيرد. اگر در جايى، در منزلى يا در يك موقعيت اجتماعى قرار بگيرى، آن مكان و جايگاه و موقعيت اجتماعى نيز حقوقى را بر گردن تو قرار مى‏دهد. تعبير امام(عليه السلام) اَنَّ لِلَّهِ عَلَيْكَ حُقُوقاً مُحِيطَةً بِكَ؛ خداوند بر تو حقوقى دارد و آن حقوق تو را احاطه كرده است». هيچ شأنى از شئون زندگى تو نيست كه مشمول حقى از حقوق الهى نباشد. گاهى يك حركت تو مشمول چند حق از حقوق الهى است. يعنى مجموعه‏اى از تكاليف و مسئوليت‏ها از جانب خداوند متعال بر عهدة توست. نمى‏فرمايد: تو بر ديگران حقوقى دارى كه آنها بايد در مورد تو رعايت كنند، بلكه مى‏فرمايد: حقوقى تو را احاطه كرده؛ يعنى حقوقى كه ديگران بر گردن تو دارند و تو بايد از عهدة آنها برآيى. البته ارزش اين حقوق يكسان نيست و برخى بزرگ‏تر و برخى كوچك‏تر هستند. در اين ميان، بالاترين و بزرگ‏ترين حقى كه وجود دارد حق خدا بر عهدة توست.