3. حق و مفاهيم مشابه آن

پس از تعريف «حق»، به بيان فرق و ارتباط آن با مفاهيم مشابه مي‌پردازيم:

1 ـ 3. حق و حکم

حکم ـ علاوه بر معاني اصطلاحي متعددي که در موارد ديگر دارد ـ در قلمرو حقوق دست‌کم به دو معنا به کار مي‌رود:

الف) گاهي حکم به معناي مصدري (فرمان دادن و جعل و انشا کردن) و گاهي به معناي اسم مصدري؛ يعني حاصل فرمان دادن (= فرمان) و حاصل جعل و انشا کردن (= مجعول و مُنشأ) به کار مي‌رود. مثلاً گاهي ايجاب و واجب کردن نماز را حکم خدا مي‌ناميم و گاهي وجوب و واجب شدن آن را حکم خدا مي‌دانيم. وجوب نماز حاصل ايجاب نماز است؛ يعني ـ در عالم اعتبار ـ از جعل و انشاي خداي متعال پديد مي‌آيد.

ب) دومين معناي حکم، قضاوت و داوري کردن بين دو متخاصم است.

حکم در معناي اولاعم از حق ـ به معناي حقوقي آن ـ است، زيرا احکام وضعي و تکليفي فراواني وجود دارد که ناظر بر رفتار اجتماعي آدميان نيست. حکم به اين معنا قهراً از دايرة حقوق خارج مي‌شود. اما حکم به معناي دوم (قضاوت و داوري) بخشي از حقوق به شمار مي‌آيد. از اين گذشته، حکم در معناي اول مفهومي نفسي است و چنين نيست که فرمان و جعل و انشا براي کسي و بر کسي ديگر باشد، ولي حق به معناي دوم مفهومي اضافياست.

2 ـ 3. حق و ملک

دربارة افتراق و ارتباط حق و ملک، نظرهاي گوناگوني وجود دارد. در اين فرصت به بيان نظر مطلوب خود بسنده مي‌کنيم: