نام کتاب : نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 21
همين سخنان دربارة «کسي که حق بر اوست» نيز صادق است. گاهي حق بر يک تن است. مثلاً در حق زن نسبت به شوهر تنها يک تن يعني شوهر است که حقي بر او وضع شده است. گاهي نيز حق بر دو يا سه يا چند تن يا همة شهروندان و کل جامعه وضع ميشود. مثلاً زماني که براي مالک يک خانه حق هرگونه تصرف در آن خانه معتبر شناخته ميشود، همة شهروندان،[1] به جز مالک خانه، از چنان تصرفي ممنوع هستند. گاهي نيز حق بر يک شخص حقوقي ـ نه حقيقي ـ ثابت ميگردد، مثل حقوقي که مرد بر دولت يا دولتي بر دولت ديگر دارد.
با توجه به تعريفي که از «حق» ارائه شد معلوم گرديد که «حق» از مفاهيم ذاتالاضافه است،[2] زيرا در آن چند نسبت و اضافه وجود دارد: اضافة «من له الحق» با متعلق حق و اضافة «من له الحق» با «من عليه الحق» و برعکس. دقت کنيد که مفهوم حق خود اضافه نيست، بلکه داراي اضافه است.
حق لوازمي نيز دارد که يکي از آشکارترين آنها «بهرهوري» است. کسي که نسبت به چيزي يا کسي حق دارد، ميتواند از متعلق حق خود بهرهور شود و نفعي[3] ببرد. «اختصاص» و «امتياز» نيز از لوازم حقاند، چون نفعي که صاحب حق از متعلق حق ميبرد، مانع بهرهوري ديگران از آن است. ميتوان گفت که نفع مذکور به ذيحق اختصاص دارد و چون ديگران از اين بهرهوري ممنوعاند و حق به سود ذيحق بر آنان است، حق نوعي امتياز براي ذيحق به شمار ميرود.
[1] در اين گونه موارد، يعني در آنجا که «من عليه الحق» کل جامعه است، برخي به غلط پنداشتهاند که اساساً «من عليه الحق» وجود ندارد. [2] مفاهيم به مفاهيم نفسي و مفاهيم اضافي يا نسبي منقسم ميشوند. در مفاهيم نفسي، هيچگونه اضافه يا نسبت نيست، مانند مفهوم «آب» و «حيات»، اما در مفاهيم اضافي نوعي اضافه و نسبت نهفته است، مانند مفاهيم «علم» و «قدرت» که هميشه علم به چيزي تعلق ميگيرد و تا آن چيز «معلوم» نباشد علم محقق نميگردد؛ همينطور «قدرت» بايد به کاري تعلق بگيرد و تا آن کار نباشد قدرت تحقق نمييابد. [3] نفع در اينجا به معنايي گسترده به کار رفته است و شامل «منفعت» و «انتفاع» در اصطلاح فقها ميشود.
نام کتاب : نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 21