حضرت از کساني است که در زمانة ايشان مي‌زيستند و ادعاي مسلماني و پيروي از قرآن و سنت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مي‌کردند، اما با اين حال به قرآن واقعي توجهي نداشتند و به مخالفت با اهل‌بيت رسول خدا(صلى الله عليه وآله)، مي‌پرداختند. آنان با برداشت‌هاي نادرست از قرآن مي‌کوشيدند رفتار زشت خود را تطهير کنند و موجّه جلوه دهند.

مي‌توان بخش پاياني خطبه را تکملة بخش آغازين آن به شمار آورد؛ با اين توضيح که حضرت در آغاز خطبه به معرفي مبغوض‌ترين خلايق نزد خداوند و عالم‌نماياني پرداختند که از حقيقت علم بي‌بهره‌اند، اما با گرد‌آوري مجموعه‌اي از اصطلاحات و لفظ‌پردازي و فضل‌فروشي مي‌کوشند تا خود را عالم معرفي کنند، و جاهلان بي‌مايه نيز ايشان را دانشمند مي‌شمارند و گردشان جمع مي‌شوند. سپس حضرت در پايان خطبه از اين گروه عالم‌نما و خودپرست شکوه مي‌کند و آنان را متهم مي‌سازد که قرآن واقعي و معارف ناب آن را کنار نهاده و به تحريف کتاب خدا و استفادة نابجا از آن مي‌پردازند. بنابراين چنان‌كه از سياق خطبه،‌ به‌ويژه تعبير إِلَى اللَّهِ أَشْكُو مِنْ معْشَرٍ يَعِيشُونَ برمي‌آيد، چنين کساني در زمان آن حضرت وجود داشته‌اند، يا دست‌کم بايد احتمال داد حضرت خبر قطعي مي‌دهد که پس از ايشان کساني به تحريف قرآن و انحراف در مسير اسلام دست ‌مي‌يازند.

ضرورت بازشناسي عوامل انحراف در صدر اسلام

اکنون بايد پرسيد چه عواملي در صدر اسلام پديد آمد که طي چند دهه پس از رحلت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) موجب چنين دگرگوني‌هايي شد. همچنين بايد از تاريخ و آنچه در صدر اسلام رخ داد و انحراف‌هايي که سرنوشت جامعة اسلامي را دگرگون ساخت عبرت گيريم و به‌هوش باشيم تا از مسير قرآن منحرف نشويم و در زمرة کساني که امير مؤمنان(عليه السلام) نزد خداوند از آنان شکايت مي‌کنند، در نياييم. طبيعي است غريزة حب ذات