در گفتار پيشين به تفسير و بررسي فرازهاي آغازين خطبة هفدهم پرداختيم که حضرت در آن، دو گروه عالم‌نما را خشم‌انگيزترين و مبغوض‌ترين بندگان نزد خداوند معرفي کردند. در اين گفتار به بررسي فراز پاياني اين خطبه مي‌پردازيم.

هنوز چند سال از رحلت پيامبر(صلى الله عليه وآله) نگذشته و خاطرة آن حضرت از ذهن‌ها محو نشده بود، و هنوز کساني که فداکاري‌هاي ايشان را در راه ترويج اسلام و دعوت به قرآن به چشم خود ديده بودند در جامعة اسلامي حضور داشتند که امير مؤمنان(عليه السلام) از جماعتي شکوه مي‌کند که با ناداني و غفلت زندگي مي‌کنند و در گمراهي مي‌ميرند؛ کساني که ادعاي مسلماني و پيروي از قرآن و سنت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مي‌دارند، اما حقايق و معارف اصيل کتاب خدا را برنمي‌تابند، و در عوض، براي رسيدن به اغراض پليد و منافع دنيوي خويش دست به تحريف معنوي قرآن مي‌زنند. در بازار مکارة اين جماعت، برداشت‌هاي نادرست از قرآن و قرائت‌هاي مردم‌پسند اما بيگانه با حقايق ناب آن، گران‌بها و پرخريدار است، و برداشت‌هاي درست و قرائت معصومانه از کتاب خدا خريدار ندارد. در جامعة اسلامي، مؤمنان، به برکت تربيت اولياي خدا و تعاليم الاهي حقايق را مي‌شناسند و خوبي‌ها را پاس مي‌دارند و بدي‌ها را زشت مي‌شمارند، اما اين گروه خودپرست، چون ملاک خوبي را موافقت با هوس‌ها و اهداف پليد خود مي‌دانند و ملاک بدي نزد آنان مخالفت با ايشان است، در نظرشان چيزي ناشناخته‌تر و بدتر از نيکويي‌ها و شناخته‌تر و بهتر از بدي‌ها وجود ندارد.

روشن است که حضرت از کفار شکايت نمي‌‌کند؛ زيرا آنان به اسلام و قرآن اعتقادي نداشتند و انتظار نمي‌رفت که حقايق قرآني در ميان ايشان رواج داشته باشد. همچنين آن حضرت از يک جامعة خيالي و فرضي شکايت نمي‌کند، بلکه شکوه آن