به اجمال مطرح مى‌كنيم:

1. گاهى منافق به كسى گفته مى‌شود كه در خارج از جامعه مسلمين زندگى مى‌كند ولى متظاهر به اسلام و دوستى با مسلمانان است.

2. برخى موارد منافق به كسى گفته مى‌شود كه در داخل جامعه اسلامى زندگى مى‌كند و آداب و شعاير اسلامى، مثل، نماز گزاردن، روزه گرفتن و حضور در جماعات را نيز رعايت مى‌كند، اما در باطن ايمان ندارد و انگيزه او از تظاهر به اسلام و عمل به شعاير اسلام چيزى ديگر است. او تا آن جا كه ممكن است با دشمنان اسلام هم معاشرت و رفت و آمد مى‌كند، با آنان سر و سرّ دارد و بر عليه مسلمانان، هم دست و هم داستان مى‌شود و به اصطلاح امروزه، كار ستون پنجم را انجام مى‌دهد.

3. گاهى نيز منافق به كسى گفته مى‌شود كه در ادّعاى مسلمانى خود دروغ نمى‌گويد، واقعاً مسلمان است و با مسلمانان دشمنى ندارد، لكن ايمانى سست و ضعيف دارد و از اين رو نمى‌تواند به طور كامل مطيع خدا و رسول او باشد. چنين كسى در عين آن كه معمولاً به تكاليف خود عمل مى‌كند، چه بسا در مواردى نيز ممكن است از انجام تكليف شرعى سرپيچى كرده، در انجام وظيفه خود كوتاهى كند.

آيات 88 و 89 سوره نساء كه در اين جا آورديم، از مسلمانان مى‌خواهد كه منافقان را به مهاجرت به مدينه و پيوستن به مسلمانان و زندگى در جامعه اسلامى دعوت كنند. از اين رو با توجه به اين قرينه، معلوم مى‌شود اين آيه به گروه نخست از منافقان نظر دارد كه خارج از جامعه اسلامى زندگى مى‌كنند و متظاهر به اسلام و دوستى و همراهى با مسلمانان هستند.