علمى داشته باشد و براستى لفظ قرآن بر آن دلالت كند، حقّ است و جاى هيچ حرفى نيست، اگرچه هزاران دانشمند بر خلاف آن نظر بدهند ولى جان سخن اينجاست كه چيزى را كه از آيه‌اى برون نمى‌تراود و برنمى آيد، بى جهت به آن تحميل نكنيم و لو همه فلاسفه و دانشمندان بر آن نظر، اتّفاق داشته باشند.[هر چند چنين چيزى پيش نمى‌آيد.]

بسيار پيش آمده است كه فلاسفه اسلامى، نكته‌اى را از آيات قرآنى استفاده، استظهار[1] يا تطبيق كرده‌اند امّا ـ چنانكه در بخش پيشين نيز گاهى ياد آور شده‌ايم ـ آيه دلالتى بر آن ندارد از جمله در جمله«لَهُ الْخَلْقُ وَالأَْمْر» كه بسيارى از عرفاء اسلامى معتقدند كه منظور از امر، عالم مجرّدات است و گفتيم ظاهر آيه چنين دلالتى ندارد.

شگفت انگيزتر آنكه گاهى بين مفاد آيه و فرضيه مورد قبول عصر اينگونه مفسّرين؛ چنان اختلاف روشن است كه به هيچ روى، قابل تطبيق نيست امّا همچنين با زحمت و مشقّت؛ تطبيق كرده‌اند چنانكه مثلاً «فرضيه گيهانى بطلميوسى[2]»، در هيأت قديم زمين را مركز عالم مى‌دانستند و قائل بودند كه نُه فلك بر زمين احاطه دارد:

قمر، عُطارد[3]، زهره[4]،شمس، مريخ[5]،مشترى[6]، زُحَل[7]، فلك البروج[8]، و فَلك اطلس[9].

هميشه «يكسوى» آن به طرف خورشيد است و يكسال و يكروز آن با هم برابرند.

يونانيان آنرا رب النوع سخنورى و بازرگانى مى‌دانستند. قدما آنرا سيّاره‌اى در فلك دوم تصوّر مى‌كردند و ادبا دبير فلك مى‌ناميدندش.

6ـمشترى Jupiter (اورمُزد و برجيس): از بزرگترين سيارات منظومه شمسى، هواى اطرافش رقيق است.