گفته‌اند: مقصود از بِيَع عبادتگاههاى نصارا در شهرها و مقصود از صوامع، عبادتگاههاى آنان در كوهها و صحراهاست و همين معناى اخير در اينجا مقصود است. [1] معادل فارسى صومعه، دَيْر است. [2] واژه مورد استفاده در اين مدخل، «صوامع» است.

احترام صومعه‌

1. ياد خدا، اساس حرمت و قداست صومعه‌ها، در شريعت عيسى عليه السلام:

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ‌ ... وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ‌ ....

حج (22) 40

تخريب صومعه‌

2. ياد خدا در صومعه (دير) ها، سبب تخريب آن (به دست كافران و دين‌ستيزان):

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ‌ ... يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيراً ... [3]

حج (22) 40

3. تخريب صومعه‌ها و ساير مراكز عبادى به دست كافران و دين‌ستيزان دوران شريعت عيسى عليه السلام، در صورت تشريع نشدن حكم جهاد از سوى خدا:

أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا ... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ‌ ....

حجّ (22) 39 و 40

4. ممنوعيّت تخريب صومعه‌هاى اهل ذمّه:

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ‌ ... لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ‌ ... [4]

حجّ (22) 40

حفظ صومعه‌

5. تشريع جهاد مؤمنان با كافران، سبب مصونيّت صومعه‌ها از تخريب:

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ‌ ... لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ‌ ... [5]

حجّ (22) 40

6. حفاظت و پاسدارى از صومعه‌ها و ساير معابد و مراكز دينى، فلسفه تشريع جهاد و دفاع، در شريعت عيسى عليه السلام:

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيراً ....

حجّ (22) 40

7. نصرت الهى و دفاع خداپرستان از صومعه‌ها در شريعت عيسى عليه السلام، مانع تخريب آنها:

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ‌ ... وَ لَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ.

حجّ (22) 40

8. ماندگارى و مصونيّت صومعه‌ها از آسيب (ستمگران) در شريعت عيسى عليه السلام، جلوه‌اى از عزّت و قدرت خداوند:

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ‌ ... وَ لَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ.

حجّ (22) 40

دفاع از صومعه‌

9. مشروعيّت دفاع از صومعه‌ها، در شريعت عيسى عليه السلام:

أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا ... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ ....

حجّ (22) 39 و 40

10. دفاع برخى انسانهاى پايبند به شريعت عيسى عليه السلام، مانع از تخريب صومعه‌ها و مكانهاى پرستش خدا:

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ‌ ....

حج (22) 40

11. لزوم حفظ و دفاع از صومعه‌ها در شريعت عيسى عليه السلام، در صورت ياد خدا در آنها:

... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ‌ ... يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيراً ....

حجّ (22) 40

[1] . مجمع‌البيان، ج 7-/ 8، ص 139

[2] . فرهنگ فارسى، ج 2، ص 2174، «صومعه»

[3] . يك احتمال اين است كه مرجع ضمير «فيها» همه‌مكانهاى ياد شده در آيه، از جمله صوامع باشد. (مجمع‌البيان، ج 7-/ 8، ص 139) برخى گفته‌اند: مقصود اين است كه اگر در دوران شريعت عيسى عليه السلام دفاع از معابد صورت نمى‌گرفت صومعه‌ها تخريب مى‌شد؛ چنان‌كه اگر در دوران موسى عليه السلام از كنيسه‌ها (بيع) دفاع نمى‌شد تخريب مى‌گشت و اگر در دوران اسلام از مساجد دفاع نمى‌شد آنها نيز تخريب مى‌شد؛ بنابراين تخريب هر يك در دوران خاصّى مقصود است. (التبيان، ج 7، ص 321؛ مجمع‌البيان، ج 7-/ 8، ص 118)

[4] . برخى گفته‌اند: از آيه ياد شده استفاده مى‌شود كه‌تخريب صوامع اهل ذمّه جايز نيست؛ ولى آنان حق احداث و توسعه آنها را ندارند، حتّى اگر در بناى صومعه قسمت جديدى احداث شد بايد تخريب شود. مسلمانان نيز نبايد در صوامع و معابد اهل ذمّه حاضر شده و در آنها نماز بخوانند. (التفسير المنير، ج 17، ص 139)

[5] . برخى احتمال داده‌اند كه جهاد مؤمنان امّت اسلامى ومسلّط شدن آنان بر كافران، سبب مصونيّت عبادتگاههايى گشت كه در آنها ياد خدا مى‌شد. (الكشّاف، ج 3، ص 160؛ روح‌المعانى، ج 10، جزء 17، ص 241)