إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِيراً. [1]

انسان (76) 10

85. محشور شدن كافران با صورتهايى عبوس و غمناك، به دليل انكار خدا و تكذيب آخرت:

وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ فَلا صَدَّقَ وَ لا صَلَّى‌ وَ لكِنْ كَذَّبَ وَ تَوَلَّى.

قيامت (75) 21 و 24 و 31 و 32

86. درهم كشيدن شخصى چهره خود را و برگرداندن آن، به علّت حضور عبداللَّه بن ام مكتوم (در مجلس پيامبر صلى الله عليه و آله) از سوى مردى از بنى‌اميّه:

عَبَسَ وَ تَوَلَّى‌ أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى‌. [2]

عبس (80) 1 و 2

87. درهم كشيده شدن برخى چهره‌ها، در قيامت:

وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ.

قيامت (75) 24

إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِيراً. [3]

انسان (76) 10

88. روا نبودن چهره درهم كشيدن در برابر مؤمن خداجو، حتّى در صورت نابينا بودن:

عَبَسَ وَ تَوَلَّى‌ أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى‌.

عبس (80) 1 و 2

89. درهم كشيدن وليدبن‌مغيره صورت خود را، جهت نشان دادن عناد خود با آيات الهى:

ذَرْنِي وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِيداً إِنَّهُ فَكَّرَ وَ قَدَّرَ ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ. [4]

مدّثر (74) 11 و 18 و 22

صورت غمگين‌

90. ظاهر شدن آثار غم و اندوه بر چهره بنى‌اسرائيل بر اثر سختيهاى تهاجم به آنان در پى فسادگرى‌شان:

وَ قَضَيْنا إِلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ فِي الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيراً إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِيَسُوؤُا وُجُوهَكُمْ وَ لِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ لِيُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِيراً.

اسراء (17) 4 و 7

صورت فاجران‌

--) همين مدخل، صورت بدكاران‌

صورت فرعونيان‌

91. محشور شدن فرعونيان در قيامت، با قيافه‌اى زشت و صورتهايى سياه:

وَ قالَ فِرْعَوْنُ يا أَيُّهَا الْمَلَأُ ... فَأَخَذْناهُ‌

[1] . «عبوس» به معناى در هم كشيدن چهره است. (مجمع‌البيان، ج 9-/ 10، ص 617)

[2] . درباره ضمير فاعلى «عبس» اختلاف است كه چه كسى‌مقصود است؟ سيد مرتضى گفته: در ظاهر آيه چيزى نيست كه دلالت كند مقصود پيامبر صلى الله عليه و آله است، بلكه آيه در صدد اخبار از چنين واقعه‌اى است. امّا چه كسى بوده، آيه ساكت است و اصولًا پيامبر صلى الله عليه و آله با دشمنان خود عبوس نبود، چه رسد به مؤمنان. مرحوم طبرسى پس از نقل سخن سيد مرتضى نوشته است: مؤيّد اين گفته آيه «إنّك لعلى‌ خلق عظيم» است. از امام صادق عليه السلام روايت شده كه آيه درباره مردى از بنى‌اميّه است كه وقتى ابن‌امّ‌مكتوم در مجلس پيامبر صلى الله عليه و آله حاضر شد، چهره در هم كشيد. «عَبَسَ» يعنى چهره در هم كشيد و «تولّى» يعنى آن را برگرداند. (همان، ج 9-/ 10، ص 666)

[3] . «قمطرير» يعنى شديد، (مفردات، ص 684، «قمطر») شرّ خيلى سخت و شديد و به قول برخى، شدّتى كه باعث در هم كشيده شدن صورت، پيشانى و مابين چشمها مى‌شود. (مجمع‌البيان، ج 9-/ 10، ص 617)

[4] . شأن نزول آيات، مربوط به وليدبن‌مغيره است كه در اجتماع قريش در دارالندوه پيشنهاد اتّهام جادوگرى به پيامبر صلى الله عليه و آله داد. (مجمع‌البيان، ج 9-/ 10، ص 583) «عَبَس» به معناى در هم كشيدن چهره و «بَسَر» به معناى ترشرويى است. (مجمع‌البيان، ج 9-/ 10، ص 586؛ بحرالعلوم، ج 3، ص 517)