آقا نَجَفی، شیخ‌محمدتقی رازی (1262-1332ق/1846-1914م)، عالم بزرگ شیعی ایرانی. پدر وی شیخ‌محمدباقر از دانشمندان روزگار خود بود و جد وی شیخ‌محمدتقی رازی نویسندة هدایه‌المسترشدین، مقام اجتهاد و رهبری داشت. نیاکان آقانجفی از ایوانکی ورامین بودند. جدش در آغاز جوانی به عراق رفت و پس از سالها تحصیل علم، اصفهان را برای سکونت و فعالیتهای دینی برگزید و در آنجا حوزة درسی دایر کرد.
آقانجفی در 22 ربیع‌الثانی 1262ق/19 مارس 1846م در اصفهان زاده شد. مقدمات علوم را در محضر پدرش فرا گرفت و پس از آن به نجف رفت و درآنجا به تحصیل علم ادامه داد. از محضر میرزامحمدحسن شیرازی که زمانی در اصفهان از شاگردان جدّ خود او بود و نیز شیخ‌مهدی کاشف‌الغطاء و شیخ‌راضی نجفی بهره گرفت تا به مقام اجتهاد رسید. سپس به اصفهان بازگشت و هم در زمان حیات پدر مرجعیت عام یافت و صاحب نفوذ و قدرت معنوی فراوان شد. او را به عنوان «جامع علوم معقول و منقول» شناخته و به قوّت حافظه، حضور ذهن، نکته‌گویی، سخاوت و شجاعت ستوده‌اند.
طیّ دوران مرجعیت و حکومت شرعی و عرفی خود در اصفهان، در کمک به مردم، رفع ستم از ایشان و تأمین وسایل اسایش آنان کوشا بود، حدود شرعی را اجرا می‌کرد و نسبت به حسن جریان زندگانی و تحصیل طلاب علومِ دینی اهتمام می‌ورزید. به ناصرالدین‌شاه و دستگاه حکومت او بی‌اعتنا بود و با ظل‌السلطان فرزند شاه که حاکم اصفهان بود و بسیار بر مردم ستم می‌کرد، همواره درگیر بود، اما در واقع قدرت او از قدرت حاکم اصفهان افزون‌تر بود. ظل‌السلطان، اقانجفی را مانع تاخت و تاز، چپاول و تجاوز خود می‌یافت. مأموران استعماری انگلستان نیز که برای بسط تسلط دولت متبوع خود بر ایران، برنامه‌های گسترده داشتند و قدرت اجتماعی آقانجفی را مانع اجرای نقشه‌های خویش می‌یافتند، از او بیمناک بودند. همة این کسان و عمّال ایشان، در تضعیف وی بسیار کوشیدند و چون مردم به او اقبال و علاقه داشتند، کاری از پیش نبردند. یک‌بار توانستند با تحریک ناصرالدین‌شاه و ترساندن وی، که خود نیز از اقانجفی بیمناک بود و توسعة نفوذ وی و بی‌باکی او در اجرای حدود شرعی را تعرضی نسبت به حدود اختیارات و قدرتهای خود میظشمرد، فرمان انتقال آقانجفی به تهران را از وی بگیرند، اما آقانجفی در تهران هم، علاوه بر دایر ساختن حوزة درسی، به مبارزة سیاسی و روشن ساختن ذهن مردم نسبت به فساد دربار و نظام حاکم و سرانجام مداخلات بیگانگان در امور کشور ادامه داد و چون خطر فعالیت وی در پایتخت برای رژیم بیشتر بود، او را به اصفهان بازگردادند. همانند این حادثه در 1321ق/1903م در هنگام سلطنت مظفرالدین‌شاه نیز تکرار شد.
آقانجفی در جنبش تنباکو از آغازگران مبارزه بود. به تهدیدات ظل‌السلطان و شاه اعتنا نکرد و پرچم مخالفت را از دست ننهاد. در عین حال از فعالیتهای علمی نیز غافل نشد و اثار بسیار از خود به جای گذاشت. تعداد آثار او را برخی بیش از 100 دانسته‌اند.
وی در 11 شعبان 1332ق/5 ژوئیه 1914م در اصفهان درگذشت و در جوار مرقد امام‌زاده احمد، علی‌المشهور نوادة امام‌باقر(ع)، به خاک سپرده شد.
ازجمله اثار مهم وی، این رسایل و کتاها را می‌توان نام برد: الاجتهادوالتقلید؛ اسرارالآیات؛ اسرارالشریعه؛ اصول‌الدین و انوارالعارفین؛ بحرالحقائق، تأویل‌الآیات‌الباهره فی‌العتره‌الطاهره.

مآخذ: آقابزرگ، طبقات اعلام‌الشیعه فی‌القرن‌الرابع عشر، مشهد، دارالمرتضی، 1404ق، 1/247-248؛ امین، محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف، 1983م، 9/19؛ بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، تهران، زوار، 1347-1353ش، 3/326-327؛ تیموری، ابراهیم، تحریم تنباکو، تهران، جیبی، 1361ش، صص 78-79؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، 1984، 6/63؛ قمی، عباس، الکنی والالقاب، تهران، مکتبه‌الصدر، 1397ق، 2/6؛ کحاله، عمررضا، معجم‌المؤلفین، بیروت، داراحیاءالتراث‌العربی، 9 و 10/133-134؛ مدرس، محمدعلی، ریحانه‌الادب، تبریز، 1346ش، 1/57-58.
محمدعلی مولوی

 

• ترجمه نوع 1
• ترجمه نوع 2
• ترجمه نوع 3