ثعلبة بن یزید ، راوی کوفی و فرمانده شرطة امام علی علیه السلام . نسب وی به بنی حِمّان از قبیلة بنی تمیم می رسد و از این رو او را حِمّانی خوانده اند ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 6، ص 165؛ سمعانی ، ج 2، ص 257). از شرح حال و سوانح حیات او اطلاع مختصری در دست است . در کوفه می زیست (بخاری ، ج 2، جزء 1، قسم 2، ص 174؛ ابن حِبّان ، ج 1، ص 207) و در دوران حکومت امام علی فرمانده شرطة وی بود (ابن جوزی ، ج 1، ص 161؛ ذهبی ، 1963ـ1964، ج 1، ص 371). ابن سعد (همانجا) نام او را در طبقة راویان حضرت علی علیه السلام ذکر کرده و او را دارای روایات اندکی دانسته است . احادیث ثعلبه از علی علیه السلام در منابع سنّی و شیعی آمده است ( رجوع کنید به ادامة مقاله ) و برخی از منابع ضمن وصف او به عنوان شیعة غالی (در بارة این اصطلاح نزد اهل سنّت رجوع کنید به تستری ، ج 1، ص 22)، در سماع او از علی علیه السلام تردید کرده اند ( رجوع کنید به بخاری ؛ ابن حبان ؛ ذهبی ، همانجاها؛ مُغَلْطای بن قَلیج ، ج 3، ص 102). بنا بر حدیثی از امام علی به روایت ثعلبه ، پیامبر اسلام از عهدشکنی زودهنگام امت خود نسبت به حضرت علی خبر می دهد (برای گزارش کامل روایت رجوع کنید به ثقفی ، ج 2، ص 486ـ 489). این روایت در کتب شیعه و سنّی آمده است (برای نمونه رجوع کنید به عقیلی ، سفر 4، ص 9؛ کوفی ، ج 2، ص 545؛ ابن عساکر، ج 42، ص 447؛ ابن ابی الحدید، ج 6، ص 45؛ مجلسی ، ج 28، ص 65، 375). بخاری (همانجا) ضمن نقل این روایت ، گفتار ثعلبه را، احتمالاً به سبب مشکوک بودن سماع وی از علی علیه السلام ، پذیرفتنی ندانسته (قس مغلطای بن قلیج ، همانجا) و این رأی او مورد استناد رجالیان بعدی قرار گرفته است ( رجوع کنید بهابن عدی ، ج 2، ص 109؛ ذهبی ، 1401ـ1409، ج 12، ص 439؛ ابن کثیر، ج 6، ص 244). علاوه بر این ، ابن حبان (همانجا) معتقد است روایاتی که تنها وی از حضرت علی نقل کرده ، قابل استناد نیست ؛ ازاین رو، در برخی منابع سنّی ، نام ثعلبة بن یزید در شمار راویان ضعیف و متروک قرار گرفته و احادیث او منکَر (حدیثی که مضمون آن مطابق مشهور نیست ) شمرده شده است ( رجوع کنید بهعقیلی ، سفر 1، ص 178؛ ابن جوزی ، همانجا؛ مغلطای بن قلیج ، ج 3، ص 101). اما در مقابل ، برخی از بزرگان اهل سنّت نظیر نسائی ، صاحب سنن ، وی را ثقه و صدوق شمرده اند (به نقل ذهبی ، 1963ـ1964، همانجا؛ ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 149) و از نظر ابن عدی (همانجا) هیچ یک از احادیث او منکَر نیست .
ظاهراً ثعلبه فقط از علی علیه السلام روایت کرده است و کسانی چون حبیب بن ابی ثابت ، سَلَمَة بن کُهَیل و حَکَم بن عُتَیبة از او روایت کرده اند ( رجوع کنید به ابن ابی حاتم ، ج 2، ص 463؛ مزّی ، ج 4، ص 399). وی علاوه بر روایت پیش گفته ، احادیثی را با موضوعات متنوع از امام علی نقل کرده است ، از جمله پیش بینی نحوة شهادت آن حضرت ( رجوع کنید به ثقفی ، ج 2، ص 444ـ 445؛ ابن کثیر، ج 7، ص 358)، نهی استفاده از انگشتری طلا ( رجوع کنید بهذهبی ، 1401ـ1409، ج 7، ص 79) و عقوبت دروغ بستن به پیامبر ( رجوع کنید بهابویعلی موصلی ، ج 1، ص 383؛ طبرانی ، ص 42ـ44). همچنین طوسی (ص 217ـ 218) نامه هایی را از امام علی علیه السلام به معاویه و عمروعاص و فرماندهان نظامی ، به نقل از ثعلبة بن یزید آورده است .
منابع : (1) ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، قاهره 1385ـ1387/ 1965ـ1967، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛ (2) ابن ابی حاتم ، کتاب الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛ (3) ابن جوزی ، کتاب الضعفاء و المتروکین ، چاپ ابوالفداء عبداللّه قاضی ، بیروت 1406/1986؛ ابن حبان ،
(4) کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین ، چاپ محمود ابراهیم زاید، حلب 1395ـ1396/ 1975ـ1976؛ (5) ابن حجر عسقلانی ، تقریب التهذیب ، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1413/1993؛ (6) ابن سعد (لیدن )؛ (7) ابن عدی ، الکامل فی ضعفاءالرجال ، چاپ سهیل زکار، بیروت 1409/1988؛ (8) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق ، چاپ علی شیری ، بیروت 1415ـ1421/ 1995ـ2000؛ (9) ابن کثیر، البدایة و النهایة ، چاپ علی شیری ، بیروت 1408؛ (10) ابویعلی موصلی ، مسند ، چاپ حسین سلیم اسد، دمشق 1404/1984؛ (11) محمدبن اسماعیل بخاری ، کتاب التاریخ الکبیر ، ( بیروت ? 1407/1986 ) ؛ (12) تستری ؛ (13) ابراهیم بن محمد ثقفی ، الغارات ، چاپ جلال الدین محدث ارموی ، تهرانی 1355 ش ؛ (14) محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النبلاء ، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران ، بیروت 1401ـ1409/ 1981ـ 1988؛ (15) همو، میزان الاعتدال فی نقد الرجال ، چاپ علی محمد بجاوی ، قاهره 1963ـ1964، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛ (16) سمعانی ؛ (17) سلیمان بن احمد طبرانی ، طرق حدیث من کذب علی متعمداً ، اردن 1410؛ (18) محمدبن حسن طوسی ، الامالی ، قم 1414؛ (19) محمدبن عمرو عقیلی ، کتاب الضعفاءالکبیر ، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی ، بیروت 1404/1984؛ (20) محمدبن سلیمان کوفی ، مناقب الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام ، چاپ محمدباقر محمودی ، قم 1412؛ (21) مجلسی ؛ (22) یوسف بن عبدالرحمان مزّی ، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال ، ج 4، چاپ بشار عواد معروف ، بیروت 1403/1983؛ (23) مغلطای بن قلیج ، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، چاپ عادل بن محمد و اسامه بن ابراهیم ، قاهره 1422/2001؛ (24) یاقوت حموی .