3-سخنى كه در دل مى‌گذرد(قول نفسى و باطنى)،مانندوَ يَقُولُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ لَوْ لاٰ يُعَذِّبُنَا اللّٰهُ ...«و در دل مى‌گويند خدا چرا ما را عذاب نمى‌كند...»مجادله8/.

4-اجابت تكوينى(كنايه از عمل)...قٰالَتٰا أَتَيْنٰا طٰائِعِينَ ...«آنها(زمين و آسمان) عرضه داشتند ما با كمال شوق و ميل به‌سوى تو مى‌شتابيم»(با رضامندى اطاعت مى‌كنيم).فصلت11/.

5-علم خدا و وعدۀ عذاب:لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلىٰ أَكْثَرِهِمْ فَهُمْ لاٰ يُؤْمِنُونَ .«البته وعدۀ عذاب ما بر اكثر آنان چون ايمان نمى‌آورند حتمى و لازم گرديد»يس7/.

ظاهرا مراد از«قول»در اين گونه آيات وعدۀ عذاب است،خداى تعالى خبر از بدى عاقبت كفار مى‌دهد و اين وعدۀ عذاب،محقق و ثابت مى‌شود[*].(ج 172/1 با استفاده از منابع معتبر)

قل:(انعام161/.)[**]

آيۀ مورد بحث و تعداد زيادى از آيات قبل و بعد در سورۀ انعام با جملۀ«قل»(بگو) شروع مى‌شود و شايد هيچ سوره‌اى در قرآن،اين اندازه،اين جمله در آن تكرار نشده باشد و اين در حقيقت درگيرى شديد پيامبر(ص)را در اين سوره با منطق مشركان منعكس مى‌كند و نيز راه هرگونه بهانه را بر آنها مى‌بندد،زيرا تكرار كلمۀ«قل»نشانۀ اين است كه تمام اين گفتگوها به فرمان خدا و به تعبير ديگر عين منطق پروردگار است،نه نظرهاى شخص پيامبر(ص).

در اين آيه،خداوند در برابر عقايد و ادعاهاى دور از منطق مشركان و بت‌پرستان ،به پيامبرش دستور مى‌دهد كه:«بگو پروردگار من مرا به راه راست(كه نزديكترين راههاست)هدايت كرده است...»(اين راه راست همان جادۀ توحيد و يكتاپرستى و درهم

[*]قاموس قرآن و تبيين اللغات لتبيان الآيات،ماده«قول».

[**]قُلْ إِنَّنِي هَدٰانِي رَبِّي إِلىٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِيمٍ ...انعام161/.

• ترجمه نوع 1
• ترجمه نوع 2
• ترجمه نوع 3