اين كه فعل مسلم محمول است بر صحت، اكتفا نكند. بلى هر گاه مظنۀ صحت باشد، يا احتمالين مساوى باشند نهى از آن واجب نيست، بلكه به عنوان قطع و جزم منع كردن، هم جايز نيست.

491- سؤال:

غنا كه شرعا مذموم است كدام است؟ استماع مراثى و قرآن كه با لرزش آواز باشد چه صورت دارد؟

جواب:

اظهر در غنا، رجوع به عرف است. يعنى آن چه را در متعارف خوانندگى نمىگويند، حلال است و در صورتى كه مشكوك فيه باشد اظهر حليّت است و احوط اجتناب است و مجرد لرزيدن صدا، غنا نيست و فرق ما بين قرآن و مراثى و غير آن نيست.

492- سؤال:

امر به معروف و نهى از منكر، بر كى واجب است و شرايط آن چه چيز است و كيفيت آن كدام است؟

جواب:

اظهر آن است كه وجوب امر به معروف و نهى از منكر، كفايى است و عينى نيست. چنانكه ظاهر آيۀ «امر» صريح در آن است كه به جهت آن كه مطلوب حصول همان معنى است در خارج يعنى حصول معروف و انتفاى منكر، ديگر خصوصيت كردن شخصى در آن مقصود نيست و معنى وجوب كفايى در اينجا اين است كه هر گاه در حال حصول منكر و ترك معروف جمعى باشند كه همه جامع شرايط امر به معروف و نهى از منكر باشند، همين كه يكى از آنها متوجه امر و نهى شد بر ديگران لازم نيست كه همه متوجه شوند و مبادرت كنند به امر معروف و نهى از منكر. مگر آن كه اعانت آنها مدخليتى داشته باشد در اتمام مطلوب. و هر گاه اعتقاد اين دارند كه هر گاه سخن آن كه متوجه شده، اثر نكند، از آنها به طريق اولى نخواهد كرد، ديگر شراكت ضرور نيست، بلكه ظاهر اين است كه همين كه يكى از آنها اراده كرد كه متوجه شود و مصمم شد، از ديگران ساقط خواهد شد.

و لكن اشكال در اين است كه آيا اين معنى كافى است در اين كه بروند از پى كار خود و معطل نمانند و از براى شان سقوط تكليف مطلقا، كافى است-؟ و يا بايد علم به هم رسد كه آن شخص به انجام آورده امر را و اثر كرده و منزجر شده يا تأثير نكرده؟-؟ و معلوم شود كه امر و نهى ديگران هم بىفايده است-؟ يا آن كه به آن كافى است مطلقا-؟ يا ظن غالب ضرور