نيست كه «طوس» در آن روزگار مهد علم و ادب بوده و دانشمندان نامدارى در خود مىپرورانيده است. از جمله هنگاميكه شيخ طوسى دوران طفوليت و ابتداى جوانى را مىگذرانيده در «طابران» طوس فردوسى به سرودن شاهنامه سرگرم بوده است و اگر زادگاه شيخ همان شهر بوده با توجه به اينكه فردوسى شيعه بوده و نام و آوازۀ تمامى در اواخر عمر داشته بعيد است شيخ وى را ملاقات نكرده باشد بلكه با توجه به اينكه پدر شيخ، حسن بن على بن حسن و فردوسى نيز بنا به قولى حسن بن على نام داشته احتمال نسبت بين آن دو هست [1] كما اينكه در 408 سال حركت شيخ به صوب بغداد در «نوقان» طوس خواجه نظام الملك وزير دانشمند «سلجوقيان» زاده شد و در همانجا بكسب علم و ادب پرداخت و اتفاقا نام وى نيز حسن بن على است [5].

اضافه بر مجهولات و سئوالات بلا جواب فوق راجع بحيات شيخ طوسى قبل از هجرت به «بغداد» سؤال ديگر اينست كه خاندان وى و خود او ابتدا پيرو مذهب شيعه بودهاند يا مذهب سنت؟ در اينكه از ابتداى ورود به بغداد ملازم شيخ مفيد متكلم معروف شيعه و سائر علماى اماميه و از همان هنگام تا پايان عمر مدافع اين مذهب بوده ترديدى نيست و همين امر شايد بتواند معرف عقيده و تربيت خانوادگى او قبل از هجرت به بغداد باشد بعلاوه نامهاى پدران وى مؤيد تشيع آنان است و ترجمه نويسان شيعه تشيع شيخ را از ابتداى عمر مسلم دانسته و حتى احتمال خلاف آن را ندادهاند.

نوشته شده است: ولد الشيخ الطوسي بطوس. و ظاهرا مأخذ اين ادعا صرفا همان انتساب شيخ بطوس باشد نه مستند ديگرى. و بنده تاكنون به اينكه كسى باين نكته توجه كرده باشد و اصولا محل تولد شيخ را باستناد نوشتۀ قدما تعيين نموده باشد برخورد نكردهام.

[1]- بنا بنقل استاد پورداود در مقدمه كتاب «داستان بيژن و منيژه» فردوسى را در ترجمۀ عربى شاهنامه بقلم بندارى، منصور بن الحسن. و در تاريخ گزيده و مجالس النفائس، حسن بن على. و در تذكره دولتشاه سمرقندى و آتشكده آذر، حسن بن اسحاق بن شرفشاه و در ديباچۀ بايسنغرى بر شاهنامه و مجمل فصيحى منصور بن فخر الدين احمد فروخ، معرفى كردهاند.

[5] وفيات الأعيان ج 1 ص 397