شدت اضطراب و آشوب و تخاصم بين گروهها و دستهجات مختلف از جمله بين شيعه و اهل سنت و بين طرفداران سلطنت «آل بويه» و مدافعان دستگاه خلافت آشكار مىشود و چنين بنظر مىرسد كه هر قدر زمان پيش مىرفته انقلاب و نابسامانى در مركز خلافت اوج مىگرفته تا سرانجام، خطر از هر جهت بر شيعه و پيشواى ايشان شيخ طوسى احاطه كرده و اين دانشمند خائفا يترقب راه نجف را پيش گرفته است.

طغرل بيك سلجوقى در سال 447 وارد بغداد شد. اما هجرت شيخ مسلما در 448 [79] چندى پس از ورود طغرل بيك اتفاق افتاده ليكن سوختن كتابخانه و كرسى تدريس وى به گفتۀ ابن جوزى و ابن اثير بعدا در ماه صفر سال 449 رخ داده [80] با اينكه مقارن با هجرت شيخ خانۀ او را غارت كردهاند. بنا بنقل ابن حجر از ابن نجار: كتابهاى شيخ طوسى چند نوبت [81] در ملأ عام در پيشخوان مسجد نصر سوخته شده و شيخ از ترس، خود را در بغداد پنهان مىكرده و اين گفتار با نقل ابن كثير كه سوختن كتابخانۀ وى را در 448 مقارن با فرار شيخ دانسته [82] قابل جمع است و كيفيت آن چنين بود كه دفاتر و كرسى تدريس او را به محلۀ كرخ بردند و سه پرچم سفيد كه زائران شيعه در راه زيارت نجف با خود حمل مىكردند [83] بآن ضميمة كرده آن گاه همه را آتش زدند و شايد قسمتى از تأليفات شيخ نيز در آن بين سوخته باشد كما اينكه در سال 450 يا 451 محلۀ كرخ و كتابخانه شاپور طعمۀ حريق گرديد [84] و با اينكه شيخ طوسى در تمام دوران اقامت در بغداد ناظر كشمكشها و آشوبها بوده و قسمتى از اين حوادث مستقيما با طائفة شيعه و پيشوايان آنان وابستگى داشته و حتى شيخ مفيد در سال 409 يك سال پس از ورود شيخ به بغداد از آن شهر تبعيد شده است [85] و ديدن اين نابسامانيها قهرا بايد در روحيۀ شيخ مؤثر افتد و در آثار وى منعكس شود اما در سراسر تأليفات شيخ نه تنها يادى از اين اغتشاشات نشده حتى حكايت از اضطراب و ناراحتى فكرى و روحى وى ندارد بلكه بعكس، همۀ آثار وى اعم از املاء و انشاء و تأليفات حاكى از روحى آرام و ارادهاى جازم و استوار مىباشد كما اينكه بحثهاى او در مسائل خلاف و موضوعات مورد مشاجره و

[79]- منتظم ابن جوزى ج 8 ص 173.

[80]- تاريخ كامل ج 8، ص 81، منتظم ابن جوزى ج 8 ص 179

[81]- لسان الميزان ج 5 ص 135.

[82]- البداية و النهاية ج 12 ص 97

[83]- منتظم ج 8، ص 179

[84]- كامل ابن أثير ج 8، ص 88.

[85]- كامل ابن أثير ج 7 ص 300.