اساسا وجوب و تكليفى متوجه مكلف نيست ولى در واجب معلق وجوب ثابت و تكليف متوجه مكلف است النهايه اتيانش بر حصول شرط معلق ميباشد.

مثلا اگر وجوب حج را با وجوب جهاد مقايسه كنيم اين تفاوت بخوبى ظاهر ميگردد زيرا در مورد اول فريضه حج قبل از حصول استطاعت اساسا بر مكلف واجب نمى‌باشد ولى در مورد دوم جهاد فى سبيل الله بر عموم مسلمين واجب است النهايه اتيانش معلق بفرمان امام حاضر است.

و خلاصه كلام با بيان ديگر آنكه شرط در واجبات شرطيه، شرط وجوب و در واجبات معلقه شرط فعل است.

تقسيم ديگرى كه از واجب شده و با مورد بحث ما مرتبط است تقسيم آن به واجب نفسى و غيرى است: واجب نفسى آن است كه مستقيما مورد خطاب، و بنفسه منظور آمر، و بالذات مطلوب وى باشد مانند صلاة و صوم و امثال آنها- از خصوصيات آن اينكه:

اولا بايد با مباشرت شخص مكلف انجام پذيرد و انجام آن بوسيله غير رافع تكليف از مكلف نمى‌گردد.

ثانيا- هيچ گاه نمى‌تواند با افعال محرمه متقارن شود و تقاربش با امور منهيه، موجب بطلان و فساد آن ميگردد مثلا نماز چنانچه در مكان غصبى و يا با لباس مغصوب كه مستلزم تصرف در مال غير است ادا گردد (على المشهور) باطل ميشود.

ثالثا- قصد وجه از شرائط صحت آن ميباشد و نماز بدون قصد و يا بقصد غير وجه (ريا و تزوير) باطل است.

رابعا- از حيث كميت و كيفيت توقيفى و تابع دستور العمل شارع ميباشد مثلا نماز بايد بهمان كميت و كيفيتى كه شارع تعيين فرموده است اداء گردد يعنى نه ركعتى بر ركعات آن افزوده شده و نه چيزى از آن كاسته شود.

واجب غيرى بر دو قسم است واجب تبعى- واجب توصلى 1- واجب تبعى، واجب تبعى آن است كه خود مستقيما مورد خطاب نبوده و وجوبش نيز ذاتى نباشد مانند تطهير لباس براى اداى نماز واجب و يا تهيه زاد و راحله براى عزيمت بحج واجب- اين اعمال بذاتها مطلوب شارع نيستند بلكه وجوب آنها تبعى و بمنظور وصول بواجب اصلى ميباشد.

در اين قبيل واجبات هيچ يك از خصوصيات واجب نفسى مانند لزوم مباشرت شخص مكلف و يا قصد تقرب و يا عدم جواز اقتران با افعال محرمه و غيره موجود نيست كما اينكه اگر لباس متنجس را شخص ديگرى بجاى مكلف تطهير كند و يا بخودى خود به آب افتاده و طاهر شود تكليف انجام گرفته است، و نيز چنانچه با آب مغصوب تطهير شود باز مطلوب حاصل گرديده است و بالاخره از حيث كميت و كيفيت نيز محدود و توقيفى نمى‌باشد و بلكه با انحاء و كيفيات مختلفه انجام‌پذير هستند.

واجب توصلى: واجب توصلى از حيث اينكه مستقيما مدلول خطاب است و تمام‌