است «دليل، قاعده، استصحاب و راجح» باشد و حالت سابقه هر چيزى و حكمى را اصل گويند و كتاب، سنت و كتاب مورد اعتماد را نيز اصل گويند و در اصول مواردى دارد كه بتناسب آن مورد متفاوت ميشود از اين قرار:

1- اصل اباحه يا اصالة الاباحة كه اصل اوليه در هر چيزى مباح بودن است و نفى حكم تحريم يا وجوب است نسبت بموردى كه شك در حرمت يا وجوبش هست.

2- اصل عدم حادث كه اصل اين است كه حكمى حادث نشده باشد مگر آنكه بدليل، وجود حكمى ثابت شود يعنى در موردى كه شك در حدوث حكمى است اصل عدم حدوث حكم است.

3- اصالت عموم در موردى كه شك باشد كه آيا عامى تخصيص خورده است يا نه، اصل عدم تخصيص است و اصالت عموم جارى است.

4- اصالت سلامت در جائى كه شك در فساد معامله باشد اصل سلامت آنست.

5- اصل اشتغال در موردى كه شك در برائت باشد يقين در اشتغال اصل اشتغال ذمه است.

6- اصل برائت در جائى كه نصى بر حكمى نباشد و بالجمله حكمى نسبت به موضوعى و يا عملى نباشد و يا شك در وجود و حدوث حكمى باشد اصل برائت اوليه است البته بعد از فحص و بحث از دليل و از جمله ادله عقليه است اين اصل را اصالت نفى هم گويند و آن بر چند وجه است از جمله استصحاب برائت سابقه بحكم «لا تكليف الا بعد البيان» و بحكم قبح تكليف ما لا يطاق و يا بلا بيان و بحكم «كل شى‌ء مطلق حتى يرد فيه نهى» و «رفع عن امتى تسع» كه خطا، نسيان، كراهت، غير مقدور، غير معلوم، حالت اضطرار، حسد ... باشد. و در اين مورد رواياتى است از جمله‌

«ما حجب اللّه علمه عن العباد فهو موضوع عنهم»

و

«كل شى‌ء يكون فيه حلال و حرام فهو حلال لك ابدا حتى تعرف الحرام منه بعينه»

و

«ايما المرء ركب امرا بجهالة فليس عليه شى‌ء»

اين اصل يعنى اصل برائت در بسيارى از كارها و احكام بايد جارى شود و الا نظام جامعه در هم ريزد، در اين مورد اقوال و انظار و شرائطى هست مثل آنكه شبهه حكمى باشد يا موضوعى، اجراء اصالت برائت موجب تعطيل احكام و نظام كارها نشود. موضوع شبهه محصور باشد يا غير محصور در جهت وجود باشد يا عدم رجوع شود به (كفايه ج 2 ص 182- 209 رسائل ص 310- 323- خزائن ص 17- قوانين ص 45 و 256 و 258- كشاف ج 1 ص 95- الموافقات ص 39- عوائد الايام ص 21) 7- اصالت حجية اخبار آحاد كه برخى از علما گويند.

8- اصالت عدم حجية ظن، كه اصل اوليه آنست كه اعتنا و اعتبار به ظن و گمان نشود بحكم‌ «إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ» و قبح عقلى و جز آن مگر بعد از فقدان علم و اثبات انسداد باب علم.

9- اصل حقيقت كه شك شود كه مستعمل فيه لفظى معنى مجازى است يا حقيقى كه اصل حقيقت است. در صورتى كه‌