در مورد مسلمات هندسى به كار برده است. زيرا اين مسلمات، ذاتا از مبادى مسلم پيشينى بديهى نيستند و حقايقى نيستند كه با تكيه بر آنها بتوان نتايج تجربى را تعميم داد و فرضياتى نيستند كه بتوان آنها را دقيقا تحقيق كرد، بلكه اينها فقط اصطلاحات سازگار و هم آهنگى (commode( است كه چون با اشياء خارجى انطباق دارند، عقل تسليم آنها مى‌شود.

روش اتفاقى‌Methode de Concordance ( در منطق تطبيقى عبارت است از روش تلازم در وقوع (رجوع كنيد به لفظ طريقت) و خلاصه آن اين است كه اگر دو يا چند حالت به نحوى در ظاهر، در ظرف واحدى مشترك باشند، اين ظرف، يا علت و يا معلول آن حالت ظاهرى است.

اتفاق به معنى تصادف‌Hasard نيز آمده است.

اتنوغرافيا

فارسى/ نژادنگارى‌

فرانسه/Ethnographie

انگليسى/Ethnography

نژادنگارى يكى از شعبه‌هاى جامعه‌شناسى است كه به توصيف اقوام مى‌پردازد و روش‌هاى زندگى آنان و مظاهر مختلف مادى حيات اجتماعى و نيز تلاش‌هايشان در تاسيسات اجتماعى، سنن و عادات آنان در مورد خوردن و آشاميدن و لباس پوشيدن را تحقيق مى‌كند.

اتنولوجيا

فارسى/ نژادشناسى‌

فرانسه/Ethnologie

انگليسى/Ethnology

نژادشناسى از شعبه‌هاى جامعه‌شناسى است كه ظواهر اجتماعى را كه نژاد نگارى به توصيف آنها مى‌پردازد، تفسير مى‌كند. اين شعبه از جامعه‌شناسى به توصيف علتهاى حوادث اجتماعى و طبقه بندى آنها مى‌پردازد.

نژادشناسى را در زبان‌هاى آلمانى و انگليسى به معنى انسان‌شناسى (Anthro pology( به كار مى‌برند.

اثر

فارسى/ نشان‌

فرانسه/Effet

انگليسى/Effect

لاتين/Effectus

اثر به معنى نتيجه شى‌ء است و داراى چندين معنى است:

اول- به معنى نتيجه و آن چيزى است كه از چيزى به دست آيد.

دوم- به معنى نشانه و آن علامتى است كه دلالت بر چيزى مى‌كند.

سوم- به معنى خبر است و بر سخنان گذشته دلالت دارد نه بر عمل آنان.

چهارم- آنچه در پى شى‌ء بيايد كه فقها آن را حكم گويند. (رجوع كنيد به تعريفات جرجانى و كشاف اصطلاحات الفنون تهانوى) جمع اين كلمه آثار است و مقصود از آثار آن چيزى است كه معلول و نتيجه شى‌ء است.

لفظ اثر گاهى به چيزى كه تحقّق و فعليت يافته است به اعتبار اينكه از چيز ديگر به وجود آمده، اطلاق مى‌شود و از جهتى به معنى معلول به كار مى‌رود. (رجوع كنيد به معلول) قانون اثر (Loi de L'effet( در نظر (تورندايك) عبارت است از اينكه: پيروزى در عمل منجر به تكرار آن و ناكامى در عمل منجر به ترك آن مى‌شود.

علم الاجتماع‌

فارسى/ جامعه‌شناسى‌

فرانسه/Sociologie

انگليسى/Sociology

اجتماع ضد افتراق است. ابن سينا گويد: «اجتماع عبارت از وجود اشياء متعددى است كه معنى واحدى آنها را در بر گيرد و افتراق مقابل آن است.» (رساله حدود). ابن خلدون اصطلاح اجتماع انسانى را بر تمدن جهان اطلاق كرده است. وى مى‌گويد: «اجتماع انسانى امرى ضرورى است و حكما اين مطلب را به اين عبارت تعبير كرده‌اند كه:

انسان مدنى بالطبع است» (مقدمه ابن خلدون) ابن‌