6- وضع و ترتيب كتاب‌

1- فصول كتاب: قراضه طبيعيّات بتصريح مؤلف آن چهار فصل است:

فصل اول در مسائل حيوانى و آن شانزده بابست.

فصل دوم در مسائل نباتى و آن هشت بابست.

فصل سوم در مسائل معدنى و آن ده بابست.

فصل چهارم در مسائل نوادر و آن شانزده بابست.

چنانكه ملاحظه ميشود عده ابواب در فصول مختلف كتاب يكسان نيست و كتاب مجموعا حاوى پنجاه بابست كه در بعضى از آنها مؤلف مسائل را مشروح‌تر مورد بحث قرار داده و در بعض ديگر باختصار گراييده است.

حاجت بتذكار نيست كه ابواب كتاب قراضه طبيعيّات مشتمل بر جميع مسائل مهم طبيعى نتواند بود ولى از نظر علم طبيعى جديد (فيزيك) مؤلف در مبحث حركت و صوت و حرارت و نور بمطالب قابل مطالعه‌اى پرداخته است.

مؤلف درباره خردى كتاب خود گويد: «و سبب خرد حجمى كتاب آن بود كه اعتماد بر محفوظ و خاطر خويش كرد اندر جمع سؤال و استنباط جواب دور از آنك از كتب نقل كرد.» (ص 4).

2- طريق طرح مباحث: مؤلف در ترتيب كتاب خود روش سؤال و جواب را بكار برده و چنين مى‌نمايد كه اختيار اين صورت بفرمان امير بوده؛ مؤلّف (ص 3- 4) گويد: «بفرمود [يعنى امير] اين خادم را تا كتابى كند اندر مسائل طبيعى بر طريق سؤال و جواب بپارسى ... اين خادم آن مثال را امتثال كرد.». شيوه سؤال و جواب در تأليف در ميان مؤلّفان و