باشد، لا جرم ضنّت نكند بر مستعدان، تا خلايق به متابعت و اقتباس، علوم از ايشان، كمال يابند و سعادت دو جهانى.

و درين باب سخن دراز است، امّا مقصود از آن مى‌بايد كه معلوم شود، و آن، آنست كه‌ [1]، هر علمى كه استنباط كرده باشند آن را، اوّل مستنبطى باشد كه ابتدأ آن‌ [2] علم، يا آن صناعت، از وى بود، و اين استنباط به طريق حدس بود و بيان آن برين موجب كه ياد كرديم در پيش‌ [3] آنست كه نفس آن مستنبط در جبلّت خيال افتاده باشد كه ناگاه به حدّ اوسط [4] برخورد و باز افتد بى‌تفكر و طلب، بلكه چنان باشد كه هر چه او را بايد، حدّ اوسط در آن به وى باز مى‌خورد و هر كجا كه حدّ اوسط حاصل گشت اقتران قياسى و حصول نتيجه در آن لحظه متابع آن باشد و هر وقت كه اين علوم و صناعات را انقراض افتد، به سبب حوادث كبار و وقايع عظام كه در حرث و نسل بنمايد، يا اگر بماند سخت اندك بماند بعد از آن حقّ سبحانه و تعالى يكى را بدر آرد تا علوم‌ [5] و صناعات را از وى آغاز و ابتداء باشد. چنانكه در طوفان نوح عليه السلام و غير او بوده است و روا بود كه به يك كس تنها، اين علوم و صناعات از دست نيايد، هر يكى‌ [6] را چند كس ببايد كمتر يا بيشتر. امّا بدان طريق كه ياد كرده آمد. و تعلّم از يكديگر، نامتناهى روا نيست، لا بدّ انتهاى آن يا صاحب حدسى بود، بد آن وجه كه گفتيم‌ [7]. و صاحب آن‌ [8] حدس، به هر زمانى نبود، بلكه وجود او شاذ بود و نادر. و لابدّ برو واجب بود به افادت، مشغول بودن تا بعضى از ثمرات حدس او منسوخ و باطل‌ [9] نشود اگر چه آن ديگر بعض، كه مؤدى به كمال اوست‌ [10]، او را بى‌افادت‌ [11] غيرى‌

[1] - اصل آنست هر.

[2] - اصل بر ابتداء.

[3] - از پيش.

[4] - در آن قوى باز مى‌خورد.

[5] - كه علوم‌

[6] - كسى.

[7] - بگفتيم‌

[8] - اين.

[9] - باطل و منسوخ.

[10] - او است‌

[11] - افادتى.