فايده‌اى هست كه اندر زاگ [1] و مازو [2] نيست [3]، و ليكن‌ [1] هر چند [2] كه اندر مركّب فعلى بود كه اندر بسيط او [3] نبود، او [4] اصل است و مقدّم است بر مركّب، و نخست وجود مر بسيط را آيد و باز مركّب را.

و اندر قسمت عقلى بسيط دو گونه بود: يكى آنكه از وى تركيب آيد چنانكه او را با يارى گرد آورند بتركيب از ايشان چيزى دگرگونه‌ [5] آيد. و يكى بسيط آن بود كه از وى تركيب نيايد و وى خود كمال خويش يافته بود باوّل وجود.

(43) پيدا كردن آنكه آن اجسام‌ [6] كه تركيب پذيرند ايشان را [7]

چه چيز واجب كند كه بود تا [8] ايشان بوند و پيدا كردن حال ايشان بحقيقت‌ [9] اين اجسام كه تركيب پذيرند [10] جنبش پذيرند از جاى‌

[1] زاج- زاغ: «زاج معرب از زاگ فارسى و از معدنياتست و اقسام ميباشد، و اقسام او غير شب و از يك معدنند و سفيد و زرد و سرخ ميشود و زرد او منقلب بسبز ميگردد، و زاج سفيد را قلقديس و زرد را قلقطار و سبز را قلقند نامند.» (تحفه حكيم مؤمن) و رك: برهان چاپ نگارنده.

[2] «مازو، فارسى عفص است» و «درخت او مثل درخت بلوط است» (تحفه حكيم مؤمن: مازو، عفص).

[3] از زاج و مازو مركب ميسازند. مجد همگر شيرازى گويد:

(خ. ص 46 ح 1).

دانشنامه علائى. علم برين 15

[1] مج، مك 1، چخ: و لكن.

[2] مك 2 (در اصل): هر چه (بعد «هر چند» تصحيح كرده‌اند).

[3] مل:- او.

[4] طم: و.

[5] مك 2، طم: ديگر گونه.

[6] مك 2 (در اصل): جسم (بعد «اجسام» تصحيح كرده‌اند).

[7] طم:- را.

[8] طم: كه بود كه با.

[9] «بحقيقت» در طم و مل جزو عنوان است.

[10] طم: تركيب پذيرد.