نمونه سوم‌

انسان، نوعى حيوان است كه در سود و زيان حيوانات در نظام خلقت شريك است. هم‌چنين سود و زيان‌هايى وجود دارد كه ويژه انسان است و حيوانات را در آن، سهمى نيست.

انسان افزون بر اين‌كه داراى قوّه عاقله است و از اين لحاظ، از حيوانات، تمايز پيدا مى‌كند، داراى قوّه شهوت و غضب است و به لحاظ اين دو قوّه، با حيوانات مشترك است.

زيان‌هايى كه دامن‌گير انسان مى‌شود، از ناحيه جهل و اطاعت نكردن قوّه شهوت و غضب از قوّه عاقله است. شخصى كه فرمانبر شهوت و غضب خود است، ممكن است كه در اين دنيا شادكام و آسوده‌خاطر باشد؛ ولى در روز رستاخيز زيان سختى مى‌بيند. هرچند در همين دنيا هم ممكن است گرفتار بدبختى گردد و از ساعتى شهوت‌رانى يا خشم و غضب، ممكن است عمرى پريشانى و پشيمانى ببيند.

هركدام از قواى شهوى و غضبى كمالى دارند كه بايد به آن برسند. نه وجود آنها در ساختار آدمى زايد است و نه كمال وجودى آنها. نمى‌توان گفت: شهوت و غضب نبايد در نهاد آدمى به وديعت گذارده شود. اگر شهوت نبود، بقاى فرد و بقاى نوع، تضمين نمى‌شد. اگر غضب نبود، انسان از جان، مال، شرف، ناموس و دين خود دفاع نمى‌كرد. اينها بايد باشند، منتها بايد تحت فرمان عقل و شرع، انجام وظيفه كنند. در اين صورت، نه تنها در دنيا و آخرت، زيانى بر وجود آنها مترتّب نمى‌شود، بلكه هم در دنيا و هم در آخرت، وسيله سعادت و سربلندى خواهند بود.

اگر انسان از خشم و شهوت، زيان مى‌بيند، براى كاربرد غلط و غيرعقلانى‌