هنگامى‌كه صورت‌هاى حقيقى موجودات در نفس ارتسام يابد، كارش به جايى مى‌رسد كه به گفته شيخ الرئيس:

تنقلب عالما معقولا موازيا للعالم الموجود كلّه، مشاهدة لما هو الحسن المطلق، و الخير المطلق، و الجمال الحقّ المطلق، و متّحدة به، و منتقشة بمثاله و هيأته، و منخرطة في سلكه، و صائرة من جوهره؛ [1]

نفس، جهانى معقول مى‌شود كه با كلّ عالم هستى موازى است و حسن مطلق، خير مطلق و جمال حقيقى مطلق را مشاهده مى‌كند و با عالم هستى متّحد است و مثال و هيئت آن در نفس نقش گرفته و به سلك آن درآمده و از جوهر آن شده است.

در عبارت فوق با ذكر «متّحدة به» آشكارا به اتحاد عاقل و معقول، اعتراف كرده است.

او سپس تصريح مى‌كند:

العقل و العاقل و المعقول واحد، أو قريب من الواحد؛ [2]

عقل، عاقل و معقول، يكى يا نزديك به يكى است.

او در مباحث معاد از كتاب نجات نيز مى‌فرمايد:

العقل و العاقل و المعقول شي‌ء واحد، أو قريب من الواحد؛ [3]

عقل، عاقل و معقول، شى‌ء يگانه يا قريب به يگانه‌اند.

گذرى بر برهان‌هاى اتحّاد عاقل و معقول‌

اكنون جاى دارد كه به عنوان سپاس‌گزارى از فرفوريوس و اتباع او كه بر اتحاد عاقل و معقول پاى فشرده‌اند و به عنوان اداى حق استادى و پيش‌كسوتى‌

[1] . همان، ص 546.

[2] . همان، 547.

[3] . النجاة من الغرق في بحر الضلالات، ص 687.