با اين همه از روزگار شيخ تا به امروز، بسيارى از آثار ارزنده وى به فارسى ترجمه شده است، كه ترجمه فن سماع، يا فنون سماع طبيعى به همت محمد على فروغى، و ترجمه رساله مخارج الحروف از دكتر پرويز ناتل خانلرى، تا اين روزگار در شمار آخرين آنهاست.

آخرين سخن‌

ده سال پيش از اين هنگامى كه دكتر عفيف عسيران، دانشمند لبنانى، در دانشگاه تهران سرگرم تصحيح و چاپ مصنفات عين القضاة همدانى بود- و من با وى همكارى داشتم- به وسيله تمهيدات عين القضاة با نام «رساله اضحوى ابن سينا» آشنا شدم.

چند سالى سپرى شد تا توانستم از متن عربى اين رساله، عكس چند نسخه خطى و چاپ مصر آن را به دست آوردم. پس از مطالعه بر آن شدم كه ترجمه اين اثر را بر عهده بگيرم و آن را به فارسى برگردانم. به- ترجمه پرداختم، اما دشوارى متن و بيمارى تن دو مانع بودند براى تكميل ترجمه‌اى دلخواه. سرانجام چون كار ترجمه به نيمه رسيد، سفرى به اروپا برايم پيش آمد. در انگلستان از وجود ترجمه فارسى اين رساله- كه احتمالا به قرنهاى ششم يا هفتم هجرى مربوط مى‌شود و از مترجمى نامعلوم است- آگاه شدم.

پس از مطالعه آن دريافتم كه مترجم در كار خود استاد بوده و اين ترجمه فارسى از لحاظ نثر كهن فارسى و واژه‌هاى اصيل درى ارزشمند است.

كار نيمه تمام ترجمه را رها كردم و از روى عكس نسخه كتابخانه «بادليان» به تصحيح و تحشيه متن فارسى پرداختم. چون نسخه فارسى منحصر بود، هرگاه برايم مشكلى پيش آمد ناگزير به يارى نسخه‌هاى خطى و چاپى متن عربى و مآخذ نزديك به زمان ابن سينا آن را حل كردم.

عكس اين نسخه فارسى در بنياد فرهنگ ايران موجود است. عكس ديگرى از آن در كتابخانه مركزى دانشگاه تهران نگه‌دارى مى‌شود با اين مشخصات:

مجموعه فارسى: فيلم شماره 1030 نسخه خطى بادليان.

بادليان، اوزلى 5/ 1422، به خط نسخ و نستعليق، تاريخ كتابت مجموعه 1042 و 1043 هجرى، در 169 برگ، شامل 28 رساله فارسى و عربى. و اين ترجمه فارسى پنجمين رساله اين مجموعه است.

در ضمن از مشخصات ديگر نسخه‌هاى تازى برجاى مانده از اين رساله، در حواشى متن و تعليقات اين چاپ ياد كرده‌ام. ترجمه لاتينى اين رساله به سال 1546 ميلادى در شهر «ونيز» منتشر گرديده است. [1]

[1] .

alpago) andrea (de divisiones cientiarum juntas:

venetiis 1546 ff 145-) 3 (.