15- در آيه مزبور، صنعت «تسهيم» نيز هست و «تسهيم‌ «»» آنست كه در آغاز مطلب كلامى بياورند كه آخر كلام، همان مطلب را اقتضاء كند و يا بالعكس و به قول ابن ابى الإصبع‌ 74 «و هو ان يكون ما يتقدّم من الكلام دليلا على ما يتاخر منه او العكس».

16- صنعت ديگرى كه در آيه مورد بحث وجود دارد، «تهذيب» است؛ زيرا كه كلمات آيه هريك داراى صفات خوبى است و به اصطلاح، هرلفظ «سهل المخرج» است و فصيح و به گوش خوش‌آيند است و مأنوس و ناخوش آهنگ هم، نيست و ميان حروف آن، تناسب و سازگارى و هم‌آهنگى نيز وجود دارد و به اصطلاح، متلائم است و سازگار و متناسب.

ابن ابى الإصبع، سه قسم تهذيب برشمرده است‌ 75:

يك قسم از تهذيب آنست كه نويسنده، پس از فراغ، دوباره به نوشته خود مى‌نگرد تا آن‌را منقّح سازد و عيوب آن‌را برطرف سازد، كه البته اين قسم از «تهذيب» در قرآن مجيد، مصداق ندارد؛ زيرا منشأ اين‌گونه از «تهذيب» غفلت و خطا و سهو و لغزش و ضعفى است كه در نويسنده، هست و چنين چيزى درباره قرآن مجيد، به كلّى منتفى است و قرآن، كلام خداى قادر منزّه از نقص و لغزش است.

يك قسم، از «تهذيب» همانست كه بدان حسن ترتيب و روش نيك گويند كه نويسنده بايد حسن همجوارى كلمات را در نظر بگيرد و كلمات متناسب و سازگار با

() براى آگاهى بيشتر در باب صنعت «تسهيم» علاوه بر صفحه 100 «بديع القرآن» مى‌توان به مآخذ زير نيز مراجعه كرد:

1- «نقد الشعر» قدامة بن جعفر ص 99 كه تحت عنوان «توشيح» بيان كرده است.

2- «الصناعتين» ص 383.

3- «المثل السائر» ص 296.

4- «العمدة» ابن رشيق قيروانى ج 2 ص 26.

5- «سرّ الفصاحة» ابن سنان خفاجى ص 15 تحت عنوان «معاظله».

6- «بديع» ابن منقذ ص 64.

7- «خزانة الادب» ابن حجّة ص 374.

8- «نهاية الارب» نويرى ج 7 ص 142.