تعليم داده و چه خوب هم تعليم داده است.

ابن قتيبه، مى‌گويد 5: معانى فراوان را در الفاظ اندك بيان‌كردن معناى حديث «... جوامع الكلم» است.

جاحظ نيز در بلاغت پيامبر اكرم مى‌گويد 6: آنچه خداوند، ويژه محمد (ص) قرار داده و او را بدان صفت ممتاز گردانيده، بلاغت اوست، زيرا با الفاظ كم‌معانى فراوانى را بازگو كرده است. پيامبر اكرم، گفته است: «اوتيت جوامع الكلام» كلم جمع كلمه و جوامع جمع جامعه است و در اينجا چون، موصوف كلمه است، جامعه آورده و سپس آن‌را جمع بسته است، در صورتى كه براى موصوف مذكر، جامع، مى‌آورند، يعنى در واقع: «أوتى الكلم الجوامع للمعانى».

از پيامبر اكرم، عبارتهائى شنيده شده كه جامعيّت دارد و با لفظ كم معانى فراوانى را دربر دارد يعنى يك كلمه معنى وسيع‌ترى از كلمات مشابه خود دارد، مثلا در روز جنگ حنين، پيامبر گفته است: «الآن حمى الوطيس» كه اين عبارت، جامع‌تر است و مفهوم بيشترى را مى‌رساند تا عبارت «استعرت الحرب» كه ديگران بكار مى‌بردند. معناى عبارت يعنى: آتش جنگ برافروخته شد، امّا وطيس كه به معناى تنور است و جاى آتش و مركز حرارت، جامعيّت بيشترى دارد و مفهوم داغى و گرمى را براى جنگ، بهتر مى‌رساند و در ذهن شنونده شعله‌ورى و گرمى را بهتر مجسّم مى‌كند، و بنا به گفته ابن اثير 7، اين عبارت بطريق مجاز، پيش از پيامبر از كسى ديگر شنيده نشده است.

«جوامع الكلم» را به طريق ديگر نيز تعبير كرده‌اند و در واقع با مفهوم ايجاز يكى است يعنى با الفاظ كم، معانى فراوانى را باز بگويند. عباراتى كه از پيامبر، نقل‌شده از اين ويژگى برخوردار است ولى تفاوت ميان اين دو، در آنست كه: در ايجاز، الفاظى آورده مى‌شود كه بر معناى مورد نظر، دلالت مى‌كند، بدون اين‌كه مفهوم اضافى را در بر داشته باشد، يعنى با لفظ كم، معناى فراوان، از آن الفاظ استنباط شود و شرط نيست كه براى آن الفاظ نظيرى نباشد، در صورتى كه «جوامع الكلم» مفهوم وسيع‌ترى را در بر مى‌گيرد و معناى بيشترى را مى‌دهد، همچون «حمى الوطيس» كه منظور پيامبر ايجاز نبوده است ولى كلمه وطيس مفهوم بيشترى از داغى و گرمى را دربر دارد تا كلمات مشابه آن‌ 8. و در اين مورد، هدف گوينده ايجاز نيست بلكه غرض وى، زيبايى است و در عين‌