است و علم از جمع من و غير من آغاز مى‌شود پس مراحل علم بدين گونه است: من منهاى غير من و من به اضافه غير من.

ولى ناميدن عقلى كه پديده‌ها را كشف مى‌كند به «من» چنانچه خواهد آمد صحيح نيست، زيرا عقل با نفس تفاوت دارد، آرى! عقل پديده‌ها را كشف نمى‌كند مگر پس از آگاهى به خود و اعتماد به آن و سپس هنگامى كه پديده‌ها را كشف كرد از خلال آن خود را كشف مى‌كند.

«هگل» مى‌گويد: شناخت انسان از نقطه ديالكتيك يا جدلى آغاز مى‌شود كه بعضى از ناقدان وى آن را شكافته شدن فكر به وسيله خود فكر ناميده‌اند و شايد مقصود او آن است كه كشف امور خارجى تنها وسيله‌اى براى افزايش به كار انداختن عقل است.

و اين چنين فلسفه‌هاى مختلف از تفسير پديده تأثير و تأثّر متقابل ميان شناخت و عقل ناتوان مانده‌اند و حال آن كه تفسير صحيح آن بدين گونه است: عقل هرگاه به امور خارجى آگاهى يابد نسبت به خود نيز آگاهى مى‌يابد.

د- از همين رو شيوه شناخت «پديده‌ها» شناخت «عقل» است كه به مفهوم افزايش آن نيز هست راه شناخت عقل عبور از شناختهاى بديهى است به سوى عقل و پس از تقويت عقل است كه به حقايق پيچيده روى مى‌آوريم تا آنها را مكشوف سازيم و به همين ترتيب تا آن كه عقل به صورتى روشن براى خود نمايان گردد.